________________
૩૨
યોગલક્ષણદ્વાચિંશિકા/બ્લોક-૧૨ (૨) પ્રવૃત્તિ આશય :
પ્રકૃતિ સ્થાનમાં અધિકૃત ધર્મના વિષયમાં, યત્નાતિશયથી થનારી=પૂર્વ પ્રયત્નથી અધિક એવા ઉત્તર પ્રયત્નથી જનિત, અન્ય અભિલાષથી રહિત અધિકૃતથી ઈતર કાર્યના અભિલાષથી રહિત, ચિતની અંતરાત્માની, સ્થિર એકાગ્ર, પરિણતિ પ્રવૃત્તિ છે.
શ્લોકનો અર્થ કર્યા પછી આખા કથનનો ફલિતાર્થ બતાવે છે –
સ્વવિષયમાં જ જે ક્રિયામાં પ્રવૃત્તિઆશય વર્તે છે તે ક્રિયાના વિષયમાં જ, યત્રાતિશયથી થયેલી, અને તેમાં જ–તે ક્રિયામાં જ, તન્નનનીeતે ધર્મસ્થાનને પેદા કરનારી, પ્રવૃત્તિ-પ્રવૃત્તિઆશય છે, એમ અવય છે. ll૧૨ાા. ભાવાર્થ :(૨) પ્રવૃત્તિ આશય :
યોગમાર્ગની વૃદ્ધિ કરે તેવા ધર્મસ્થાનને વિષે કોઈ સાધક મહાત્મા શાસ્ત્રવિધિના જ્ઞાનપૂર્વક યત્નાતિશયથી પ્રવૃત્તિ કરતા હોય ત્યારે, જો તેમના ચિત્તની પરિણતિ ક્રિયાકાળમાં તે ક્રિયાથી અન્ય સર્વ અભિલાષથી રહિત હોય, અને એકાગ્રતાપૂર્વક લક્ષ્યની નિષ્પત્તિને અનુકૂળ શક્તિના અતિશયથી પ્રયત્ન થતો હોય તો તે પ્રવૃત્તિઆશય છે. જેમ સાધુને પ્રતિલેખનાની ક્રિયા પોતાનામાં વર્તતા સમભાવની વૃદ્ધિ અર્થે કરવાની છે, અને જે સાધુ પોતાનામાં વર્તતા સમભાવની વૃદ્ધિ અર્થે શાસ્ત્રવિધિના બોધપૂર્વક શક્તિના પ્રકર્ષથી ઉપયુક્ત થઈને તે ક્રિયા કરતા હોય, ત્યારે તેની ચિત્તની પરિણતિ તે ક્રિયાથી અન્યત્ર કોઈપણ ઇન્દ્રિયના વિષયમાં ઉપયોગવાળી ન હોય, અને એકાગ્રતાપૂર્વક લક્ષ્યને અનુરૂપ ચિત્તની પરિણતિ વર્તતી હોય, તો તે પ્રવૃત્તિઆશય છે. આવા પ્રકારના પ્રવૃત્તિઆશયથી કરાયેલી ક્રિયાથી પૂર્વમાં પોતાનામાં જે સમભાવનો પરિણામ વર્તતો હતો તે સમભાવનો પરિણામ અતિશયિત થાય છે. તેથી પ્રવૃત્તિઆશયથી ક્રિયા કરીને સાધુ સંયમના કંડકસ્થાનોમાં વૃદ્ધિવાળા બને છે. પ્રણિધાનઆશય અને પ્રવૃત્તિઆશયના ફળનો ભેદ –
જોકે પ્રણિધાનઆશયથી પણ સંયમની ક્રિયા કરીને સાધુ સંયમના કંડકસ્થાનોમાં વૃદ્ધિવાળા બને છે, છતાં પ્રણિધાનઆશય સુપ્રણિધાનવાળો હોય તોપણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
