________________
૩૬
યોગલક્ષણદ્વાત્રિંશિકા/શ્લોક-૧૩
(i) કંટકવિઘ્ન :- માર્ગે જતાં માર્ગ કંટકાકીર્ણ હોય તો જધન્ય વિઘ્ન ઉપસ્થિત થાય છે. તેથી જો કાંટારૂપ વિઘ્ન દૂર ન કરે તો ગમનક્રિયા કરી શકે નહીં. તેથી તેને દૂર કરે=કંટકરૂપ વિઘ્નનો જય કરે, તો નિરાકુળ ગમન થઈ શકે.
(ii) જ્વરવિઘ્ન :- માર્ગે જતાં જ્વર આવે તો મધ્યમ વિઘ્ન ઉપસ્થિત થાય છે. તેથી ઇષ્ટ સ્થાને પહોંચવાની ઇચ્છાવાળો હોવા છતાં પગ લથડિયાં ખાવાથી ગમનક્રિયા કરી શકે નહીં. તેથી જો ઔષધાદિનું સેવન કરી તે જ્વર દૂર કરે તો નિરાકુળ ગમન થઈ શકે.
(iii) મોહવેિદન :- જો માર્ગ જતાં કોઈકને કંટકવિઘ્ન પણ ન હોય, જ્વરવિઘ્ન પણ ન હોય, આમ છતાં તે નગર તરફ જવાની દિશામાં ભ્રમ પેદા થાય તો ઉત્કૃષ્ટ વિઘ્ન ઉપસ્થિત થાય છે. તેથી તે નગર તરફ જવાનો માર્ગ કયો છે, તેમાં તેની મતિ ભ્રમિત થઈ જાય છે, ગમનનો ઉત્સાહ થતો નથી. તેવા સમયે સાચા માર્ગનો નિર્ણય કરવાનો ઉપાય કોઈક સુયોગ્ય પુરુષ પાસેથી માર્ગ જાણવા માટેનો યત્ન છે. જો એ રીતે પ્રયત્ન કરે અને માર્ગનો નિર્ણય કરે તો ઉત્સાહપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરી તે નિરુપદ્રવ નગરરૂપ ઇષ્ટ સ્થાનમાં નિરાકુળ ગમન કરી પહોંચી શકે છે.
આ ત્રણ પ્રકારનાં વિઘ્નોનો ઉચિત ઉપાયો દ્વારા જય કરવામાં આવે તો માર્ગગમનની પ્રવૃત્તિ નિરાકુળ ત્વરિત થઈ શકે છે અને ઇષ્ટ સ્થાનમાં પહોંચી શકે છે.
યોગમાર્ગમાં પ્રસ્થિત જીવને પણ નિરુપદ્રવ નગર જેવો મોક્ષ દેખાય છે અને તેની પ્રાપ્તિનો ઉપાય એક શમપરાયણ માર્ગ દેખાય છે. તે ઉપાયમાં શાસ્ત્રવચનાનુસાર સન્ક્રિયાઓના અવલંબનથી તે પ્રવૃત્ત હોય; આમ છતાં તેને યોગમાર્ગમાં કંટક, જ્વર અને મોહસમ ત્રણ વિઘ્નો આવી શકે છે અને તેનો જય કરી ફરી પ્રવૃત્તિ શરૂ થઈ શકે છે.
(i) બાહ્ય વ્યાધિઓનો જય :- યોગમાર્ગમાં પ્રસ્થિત સાધકને કંટકવિઘ્ન સમાન શરીરને બાધક એવા ઠંડી-ગરમી આદિ સંયોગો ઉપસ્થિત થાય તો તેની અંતરંગ સુદૃઢ પ્રવૃત્તિમાં સ્ખલના થવાથી અનુષ્ઠાનનું સેવન કરવા છતાં પણ અંતરંગ શમપરાયણ માર્ગમાં યત્ન થઈ શકતો નથી. તેથી વિઘ્નભૂત એવા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
