Book Title: Tattvarthadhigama Sutra
Author(s): Umaswati, Umaswami, Vijaydarshansuri, Yashovijay
Publisher: Motiji Kapurchand Tarachand

View full book text
Previous | Next

Page 301
________________ uपार्यविवरणदार्थदीविका । पंच। सू० टी० : २२५ : न चेदेवं तदाऽनुकटकोटिकसंशयन निश्चयोऽप्यपोधेत । वदन्ति छापातनिश्चयमीशमेव वेदान्त्याभासा इति न किञ्चिदेतत् । एवं स्वचित्तगतामहा निरूप्य पर्यायशर्थती नानात्वमप्रतिपद्यमानरसन्मोहार्थ तामेव व्याचष्टे । ईहा ह इत्यादि। अपायं निरूपयति-अवगृहीतेत्यादि । अनेनापि क्रममाचष्टे, अवगृहीत स्पर्शादिसामान्यविषये किमयं स्पर्शोऽस्पर्शो वा किं मृणालस्पर्श उताहि स्पर्श इति वेहाया संशय एवान्तवोऽस्तु, संशयस्वाभाव्याद् द्वितीयकोटि सद्भावेऽन्यनुत्कटत्वान्न तदाकारालेख इत्यस्य वक्तुं शक्यत्वानिश्चयकथैव समुच्छिन्ना स्यादित्याह न देवमिति । संशयनिवर्तकत्वेनहाया संशया दो नाङ्गीक्रियते चेदित्यर्थः । ननूकटकोटिकज्ञानस्य संशयत्वं नैयाथिका अभ्युपगच्छन्ति ततस्तन्नीत्याश्रयणेनेहाया संशयत्वं वक्तुं शक्यत, अनुत्कटकोटिकसंशयस्य निश्चयत्वं न केनाप्युररीक्रियत इति कथमनुत्कटकोटिकसंशयरूपता निश्चयस्येत्यत आहवदन्ति हीति-तथा च नावृष्टचरीत्थं कल्पनाऽपि । निश्चयज्ञानस्य निश्चिनोमीत्यनुव्यवसायाधदि न संशयत्वं तर्हि इहाया अपि सम्भावामीत्याध नुव्यवसायो न तु सन्देहीति न तस्या अपि संशयत्वमित्याशयः । ननु संशयहयो_लक्षण्यं न वीक्षामहे इति चेत्, सोऽयं पुरुपदोपः, न तु वस्तुदोपः, तयोर्भेदस्पानुभविकत्वात् , तथाहि-" एकवर्मिणि विधिनिषेधोभयज्ञान संशयः, हेतूपपत्तिव्यापारप्रवणं ज्ञानमीहा" इति लक्षणभेदेनानयोर्मेद स्फुटमनुभूयते प्रेक्षावद्भिः। यदाह भाष्यसुधासुधाम्भोधिः-"जमणेगत्थालम्बण-मपज्जुदासपरिकुंठिअं चित्तं । सेय इस सपप्पयओ, तं संसयरूवमणाणं ।। १८३॥" इति । “तं चिय सयत्थहेऊ-बत्तिवावारतप्परममोहं । भूआभूअविससा-याणचायाभिमुहमीहा ।। १८४॥" इति । अत्रानेकार्थाल वनमित्यत्रालम्बनपदेन कालम्बनत्वविवक्षणात्, अनेकार्थपदेन विरुद्धार्थत्वलाभात् “एकथर्मिनिष्ठ विशेष्यतानिरूपितविरुद्धधर्मनिष्ठप्रकार तानिरूपकं ज्ञानं संशयः" इति संशयस्य लक्षणम् , तस्वरूपविशेषणमाह-अपर्युदासपरिकुण्ठितमिति-उपलक्षणन्यायेनाविधिपरिकुण्ठितमिति ज्ञेयम् , न पर्युदासोनिषेध इत्यपर्युदास, विधिरिति यावत्, तेनोपलक्षणन्यायलब्धेनाऽविधिना च परिकुण्ठित जडीभूतं वस्तुनिश्चयकरणाऽसमर्थमित्यर्थः । संशयपदव्युत्पत्यर्थमाह-शेत इव स्वपितीव सनीत्मना न किश्चिच्चेतयते तदेवविधं चित्तं संशय उच्यते, तच वस्तुगत्याज्ञानमेव व तत्वनिश्चयाSक्षमत्वादित्यर्थः।। १८३॥भाष्यकार ईहालक्षणमाह-तं चियेत्यादि, यच्च ज्ञानं सदहतूपपतिव्यापारतत्परं तदीहा, सदर्थेऽण्यादौ विधमानस्थावादिविपये हेतुल्यापा: स्थाणुरयं पल्ल्युपसर्पणकाकादिनिलयादित्याकार, उपपत्तिव्यापारश्च सम्भवपालोचनं यथा सूर्यास्तसमये महति तमिसे स्थाणुरयं सम्भाव्यते, न तु पुरुषः, तदनुमापकशिरःकण्डूयन करनीवाचलनादिहेतोरदर्शनादिति, तदेवंविधहेतूपपत्तिव्यापारप्रवणमाहात्मज्ञानमिति सिद्धं भवति । तस्वरूपविशेषणमाहभृयाभूयेति । भूतो विद्यमानो विवक्षितप्रदेश स्थावादिरर्थः, अभूतस्तत्राविधमानार्थः पुरुषादिः, તાવ વિરોૌ તવરાઘલ થવાવાનું પ્રહ દિયા યત્યાસ્તવમમુર્ણ, જ્ઞાનમહત્યર્થ, २९ । ।

Loading...

Page Navigation
1 ... 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472