Book Title: Tattvarthadhigama Sutra
Author(s): Umaswati, Umaswami, Vijaydarshansuri, Yashovijay
Publisher: Motiji Kapurchand Tarachand
View full book text ________________
। ३३२
तरवार्थविवरणपूढार्थदीपिका । पञ्चत्रिंशत्चमसू०टी० पां विषयतया तदाश्रयस्याक्षेपादेव लाभः, तेषामदृष्टदशरथादीनामपि दशरथादिपदाददशरथव्यावृत्तिधीविषयत्वेनोपस्थितिरत्यन्तासतोऽपि चार्थस्य वासनाविशेषोपनीतबुद्धिप्रतिविम्वविषयत्वेन धीः सुलभा । एवमेते सर्वेऽपि शब्दार्थाध्यवसाया नैगमनये संभवन्ति, शब्दत उपस्थित्यभावात् , यद्यपि बौद्धमते शब्दानां प्रामाण्याभावानार्थविषयकशाब्दयोषजनक स्वं, न वाऽपोहस्यापि श०६जन्यबोधे प्रतिभासनम् । “विकल्पयोनयः शब्दाः, विकल्पाः २०६योनयः। कार्यकारणता तेषां, नार्थ शब्दाः स्पृशन्त्यपि" ||१|| इति वचनाद् विकल्पमात्रजनकत्वमेव शदानाम् , तथापि नैगमनयप्रसूते मते जुसूत्रप्रस्तबौद्धमतस्य न प्रताव इति य एवापो
शब्दार्थवादिनो वाबस्थापि प्रतिभासनं शा०दे रीकुर्वन्ति त एवापोहशदार्थाऽभ्युपगममात्रण बौद्धसजातीया अत्राधिकृता इति तेषां सतेऽर्थस्थापि सति सम्भवे शादे प्रतिभासनं तदर्थानुपस्थिती कथं स्यादित्यत आह-तेषामिति-मत इति शेषः, विषयतया तदाश्रयस्थापादेव लाभ इति-बुद्धिप्रतिविम्वरूपस्यान्यापोहस्य विषयतासम्बन्धेनाश्रयस्य पाह्यवस्तुनो घटादेराक्षेपादेव लक्षणात एव लाभः-शाबोधविषयत्वम् । यद्यपि विषयं विना बुद्धिप्रतिविम्योनोपपद्यते इत्येवमर्थापत्तिलक्षणादाक्षेपाललाभ इत्यप्यर्थः सम्मुखीनः, तथापि वृत्तिविषयस्येव शान्बोधविषयत्व, शाब्दबोधविषय एव श्रुतत्यव्यवहारो नार्थापत्तिविषय इत्यत आक्षेपादित्यस्य लक्षणात इति व्या. ख्यानम् , अत एव जातिशक्तिवादिमते आक्षेपादेव व्यक्तिलाभ इत्यत्राक्षेपादित्यस्य लक्षणात इत्यर्थोऽन्यत्र कृत इति । तेषाम्-अन्यापोह शब्दार्थवादिनाम्, मत इति शेषः, दशस्थादिपदस्थ दशरथादिरूपार्थे शक्तिग्रहणं न सम्भवति, प्रत्यक्षप्रमाणप्रतीत एवार्थे शक्तिग्रहो व्यवहारादितो भवति, ये चेदानीन्तनाः प्रमातारोऽतीतानां दशरथादीनां न प्रत्यक्षज्ञानचन्तस्तेषां तत्र शक्तिमहाभावान शाब्दबोधविषयतासम्भवः, किन्तु तेषामपि दशरथादिपदावसिनाविशेषसहकवाददशरथच्यावृत्तिधीविषयत्वेना थानामपि दशरथादीनामुपस्थितिः सम्भवति, अघटितघटनापटुमायास्थानीया वासना, तद्विशेषादुपनीतं यद्बुद्धि प्रतिविम्वविषयत्वं तेन तेषां बुद्धिर्नाऽसमाव. नापथमवरतीत्यर्थः, उपसंहरति एवमिति-अथवेद नैगमस्य लक्षणं द्रष्टव्यम् “अनियनाऽर्थसंकल्पमात्रग्राही नैगमः" इति । निगमो हि सङ्कल्पस्तत्र भवत्प्रयोजनो पा नैगमः। यथा कश्चित्पुरुषो गृहीतकुठार: पथि गच्छन् किमर्थं भवान् गच्छतीति केनचित्पृष्टः प्रतिवक्ति प्रस्थकमानेतुमिति, अटयां गतस्सन् काष्ठं छिन्दानः " भवान् कि छिनत्ति ?" इति पृष्ट सन् प्राह प्रस्थकं छिनभि । मार्गे चागच्छन् पृटः किमिदं स्कन्धे त्वयाऽऽरोपितम् ?, स आह'प्रस्थकः । एमाश्यन् , घटयन् , उत्किरन् , श्लक्ष्णीकुर्वन् , नाम च तत्राऽऽकुश्यन् यावद् धान्यमाने च व्यापारयन् किमिदं ? इति पृष्टस्सन्नाह प्रस्थकोऽयमिति । एधोदकाधाहरणे वा कश्चित्पुमान् व्याप्रियमाणः किं करोति भवानिति केनापि पर्यनयता पाह-ओदन ५चामीति । न च प्रस्थपर्याय ओदनो वा निष्पनः, तनिष्पत्तये कारणे कार्योपचा२वृत्या तस्मिन् तदध्यवसाय सङ्कल्पमात्र प्रस्थादिव्यवहारात् । अयम्भाव: प्रस्थकमानेतुमित्यत्र प्रस्थकरदस्थ प्रस्थकदलयोग्यवृक्षे उपचारः, प्रस्थकं छिननीत्यत्र प्रस्थकपदस्य
Loading... Page Navigation 1 ... 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472