Book Title: Tattvarthadhigama Sutra
Author(s): Umaswati, Umaswami, Vijaydarshansuri, Yashovijay
Publisher: Motiji Kapurchand Tarachand
View full book text ________________
पाविवरणपूढार्थदीपिका । पंचतिशतमस्० टी० : ३६१. ग्रीसमवधानस्यैकस्याभावात्, उभयव्यापारग्रहे च क्रियाभेदाद्वाक्यभेदापत्तिः, प्रतियोगित्वविशिष्टत्यत्रविशेषणविशेष्यभावे विनिगमनाविरहादपि विशेष्यभेदध्रौव्यम् , मिन्नतथा भासमानयोः क्रिययोरपि कल्प-- नयाऽभेदस्वीकारे च क्रियामात्र भेदोच्छेदापत्तिः, धात्वर्थत्वादिना सर्वाविशेषात् । एतेन जानातीच्छतीत्यादौ. शानेच्छाचनुकूलकव्यापारमानमप्यपाम्, तादृशव्यापार मानाभावात् , एककर्तृकाणामनेकककाणां च क्रियाणां यौ?क्यमात्रादरे च जीवति प्रियतेऽयमित्यादिरपि प्रसङ्गात् , जानातीच्छतीत्यादावन्तत आश्रयतैव ज्ञानेच्छाद्यनुकूलो व्यापारो जीवति म्रियतेऽयमित्याद्यप्रयोगस्त्वनाकाङ्क्षत्वादित्युक्तिः शिष्यधन्धनमात्रम् । एवं सत्याख्यातार्थस्य धात्वर्थमध्ये प्रवेशनेन त्वसत(त् )यापारासिद्धेः । तस्मात्पचतीत्यादौ पाकानुकूलयत्नवान्, नश्यतीत्यादौ नाशप्रतियोगी, जानातीच्छतीत्यादौ ज्ञानाश्रय इच्छाश्रय इत्याचाकारकः प्रथमान्तपदार्थविशेष्यक एव बोधः श्रद्धेयः । नश्यति नश्यति नष्ट इत्यादौ नश्वातारों नाश उत्पत्तिश्चेत्युस्पत्ती कालत्रयान्वयस्य चरमव्यापाराणां भावनात्वेन तदनुकूलतया भानाभ्युपगमे विरोध इत्यर्थः । सर्वाविशेषादिनि-धात्वर्थक्रियामात्राणामभेदादित्यर्थः । एतेनेत्यस्यापारमित्यनेनान्वयः, अपासने हेतुमाह तादृशव्यापारे मानाभावादिति-वर्तमानज्ञानकाल एव जानातीति प्रयोगः, एवं वर्तमानेच्छाकाल एवेच्छतीति प्रयोगो भवति, न तु ज्ञानेन्छायनुकूलव्यापारकाले, ज्ञानेन्छयोः काले तदनुकूलव्यापाराऽभावादिति भावः । पच्यादिधात्वर्थानां पूपिरीमावापन्नानां चैत्रात्मककककाणां चैत्रमैत्रोभयकत्रीकाणां च समूहकरूपत्वेन बौद्धक्यकल्पनाऽपि न युक्ता, तथा सति जीवनमरणक्रिययोरपि बौद्धैक्यं स्थात्, यतो जीवनादिमरणान्तक्रियाणा मप्यविच्छिन्नक्रियासमूहरूपत्वेन बौद्वैक्यं कल्पयितुं शक्यत एव । तथा च जीवनावस्यायामपि जीवति देवदत्त बुझ्या जीवनक्रियाऽभिन्नमरणक्रियायाराहावेन जीवति पुरुषे जीवतीतिपन्नियनेऽयमिति प्रयोगः प्रसज्येतेत्याशयेनाह एकक काणामनेकाकाणां चेति। जानातीच्छतीत्यादावित्यत्रादिपदाद् यतते हत्यिादरुपग्रहः । त्वसत(त् ) व्यापारासिद्धरित्यबातयापाराऽसिद्धेरिति पाठो भवितुमर्हति, तत्रायमर्थः-एवं सति आश्रयत्वस्य व्यापाररूपतयाऽभ्युपगमे सति, आख्यातार्थस्य धात्वर्थमध्ये प्रवेशनेन आश्रयत्वमान्यातार्थः । तस्य धात्वर्थमध्ये यद् भवता प्रवेशनं कृतं तेन, अतदः तदन्यस्य धात्वर्थव्यापारव्यतिरिक्तस्येति यावत्, व्यापारासिद्धेः आख्यातार्थस्य व्यापारस्यासिद्धेः, आश्रयत्वमाख्यातलभ्यमेव, तस्य धात्वर्थमध्ये प्रवेशनमज्ञानविजृम्भितम् , आख्यातस्य तत्र निरर्थकत्वापादनमात्रफलकमेव, न तु तेन धात्वर्थव्यापारः सिध्यतीति भावः । पचतीत्यत्र पचिधात्वर्थस्य पाकस्याख्यातशयार्थे कुतावनुकूलत्वसंसर्गणान्वयं नश्यतत्यित्र नश्यात्वर्थस्य नाशस्य निरूपितत्वसंसर्गेणाऽऽख्यातलक्ष्यार्थे प्रतियोगित्वेऽवयं जानातच्छितात्यत्र ज्ञाधामर्थस्य ज्ञानस्येप्चात्यर्थस्येच्छायावारूपातलक्ष्यार्थे आश्रयत्वे तस्य च देवदत्तादावन्वयं च कृत्वाऽर्थमाह-तस्मात्पचतीत्यादाविति । उत्पत्ती कालत्रयान्वय सम्भवादिति-तथा च नश्यतीत्यस्य वर्तमानकालानोत्पति.
Loading... Page Navigation 1 ... 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472