Tattvarthadhigama Sutra

Author(s): Umaswati, Umaswami, Vijaydarshansuri, Yashovijay
Publisher: Motiji Kapurchand Tarachand

Page 439

... तपार्यविवर्थिदीपिका | पंचशित्तमस्० टी० ३७३ : तत्रानुपूर्वीद्रव्यमाहिसावदेवोपपतेरिति द्रष्टव्यम् । कस्मादिति किमत्रोपपत्तिरत्युत स्वेच्छया नैगमादयोऽभ्युपगच्छन्त्येमिति हेतुप्रश्नोऽयम् । सूरिराह-अत्युपपत्तिः, तामाह-एते हि नया इत्यादिना, हि यस्मात्, एते नया जीवं प्रति जीवादार्थमधिकृत्य, औपशामिकादियुक्तो यो भावोऽर्थस्तग्राहिणः, सर्वासु च नरकादिगतिषु अवश्यमोपशामिकादीनां यः कश्चित्स भवति भावः सिद्धिगतौ च यद्यप्योपशमिकक्षायोपशमिकौदयिका न सन्ति, तथापि क्षायिकारिणामिको सम्भवत इत्यमावपि जीवः । यचप्योपशमिकादीनां मिलितानामव्यापकत्वादलक्षणत्वं, तदन्यतमवत्वस्य च पारिणामिकभावमादाय धर्मास्ति
तुष्प्रदशिकत्वसामान्याव्यतिरेकादेकैवानुपूर्वी, एवं यावदनन्तप्रदोशकत्वसामान्याऽव्यतिरेकात् सर्वेऽपि अनन्तप्रदेशिका कन्धा एकवानुपूर्वी प्रोक्ता, अत एव सङ्ग्रहनयस्य सामान्यचादिखेन सामान्यस्य चैऋत्येन सर्वत्र कवचनं न बहुवचनम् , तथा च तत्र त्रिप्रदेशिकस्कन्यादीनामिनन्तप्रदेशिकस्कन्धपर्यन्तानां देशसहनयेन विशेपागां सामान्यरूपेण ग्राहिणा त्रिप्रदेशिकानुपूर्तत्वाधनन्तप्रदेशिकानुपूर्वीत्वसामान्याऽव्यतिरकोत्रिप्रदशिकानुपूर्यादिशब्देन ग्रहमस्येय जीवत्वरूपपारिणामिकमावग्राहिदेशसंग्रहेण जीवशब्दवाच्यतादृशमावाव्यतिरेकाजीवयीनां जीवरक्षन ग्रहणस्थाप्युपपत्तिया देव, नरकाचन्यतमगतिवर्तिजविव्यक्तिर्देशस ग्रहनयेन जीवस्वरूपपरिणामिकभावसामान्याऽभिन्नत्वात् पञ्चस्वपि गतिपु जीवशब्देन प्रतीयते, जीव इति कथ्यत इति, औदायिकक्षायोपशामिकपारिणामिकमावत्रयनिष्पन्न एकस्त्रिसंयोगः ५००भा०क्षण: औदायिकौपशमिकक्षायोपशामकपारिणामिकमावनिष्पन्नश्चतुकतंयोगान्तीय मङ्गलक्षण एकः, अन्यश्चौदायिकक्षायिकक्षायोपशमिकपारिणामिकमावनिष्पनश्चतुर्थभङ्गलक्षण इत्येवं द्वौ चतुष्कसंयोगावित्येते त्रयोऽपि प्रत्येकं चतसृष्वपि गतिषु सम्भवन्तीत्याशयेनाह-सातुच नरकादिगति अवश्यमापशमिकादीनां यः कश्चित्सम्भवति भाव इति। "कयर से णामे खइएपरिणामिअनिष्फण्णे ? खइ समत्तं, पारिणामिए जीये, एस णं से णामे खइअपारिणामिअनिफण्णे ।९।" इति वचनाद् दशदिकसंयोगान्तर्गतनवमभङ्गस्य सिद्धिगतौ सम्मवादाहतथापि क्षाधिकारिणामिको सम्भवत इति । अथ मिलितोपशमिकादिपञ्चभावावितत्वं जीवस्य लक्षणं क्रियते किं चौपशमिकादिनिखिलभावान्यतमवयम्, तत्राचं चेत्तदा तन्न, युक्तम् , " कयर से नामे उद३५ उपसमिए खइए खओरसामिए पारिणामिअनि कण्णे ? उदइएत्ति मणुरसे, उपसंता कसाया, खई सम्मतं, खओक्समिआई इंदियाई, परिणामिए जीव" इत्यनुयोगदारसत्रोक्तपञ्चकसंयोगभङ्गः क्षायिकसम्यग्दृष्टिः सन् य उपशमणिं प्रतिपयते तस्य जीवस्य सन्मपति नान्यस्य, समुदितभावपञ्चकस्यास्य तत्र भावादिति तस्मिन् जीये उक्तलक्षणस्य धटमानत्वेऽपि तदन्यजीवश्वसम्भवनाव्याप्तः, द्वितीयं चेचदपि न, तस्य तादશાન્યતમપછાાં માપ માવનાવાય સર્વનg ધમાનનોવ્યાસંનિવારગિપિ તદ્દશાतमपदप्रासं पारिणामिकमा धर्मास्तिकायत्वाधर्मास्तिकायत्वादिलक्षणमादाय तवस्य धर्मा