Book Title: Tattvarthadhigama Sutra
Author(s): Umaswati, Umaswami, Vijaydarshansuri, Yashovijay
Publisher: Motiji Kapurchand Tarachand
View full book text ________________
तत्वार्थविवरणगूढार्थदीपिका । पञ्चत्रिंशत्तमसू० टी०
T
1
66
• ३३७ : विदिता सत्त्वा लौकिका ये पुरुषास्तैः समस्ततुल्यः, यथा लौकिका विशेषैरेव घटादिभिर्व्यवहरन्ति तथाऽयश्ञ्च सम्मत "दयिनयपयडी सुद्धा संगहरूचणाविसओ" इति । नयोपदेशेऽपि "जातं द्रव्यार्थिकाच्छुद्धादर्शनं ब्रह्मवादिनां । तत्र शब्दसन्मानं चित्समानं परे जगुः । ११० । " 'इत्युक्तम् | आदिपदात्रिगुणात्प्रधानात्प्रवर्त्तमाना महदादयः कार्यविशेषास्तदात्मका एव कार्यकारणयोस्तादात्म्यादिति कारणस्य प्रधानस्य यत्रिगुणात्मकत्वं सत्यं तदेव तत्कार्याणामपि तथा चात्मभिन्नं सर्वमेकं त्रिगुणायकत्वादित्याद्यभिप्रायशालि यत्सांख्यदर्शनं तस्य परिग्रहः कार्यः । तस्य व्यवहारयाम्युपगतभेदसंमिश्राभेदाभ्युपगमपरत्वेनाशुद्धसंग्रहन्यप्रकृ विकत्वात्तत्प्रवृत्तत्वं ज्ञेयमिति । ईश्वरभिन्नप्रकृतिप्रक्रियांशे सांख्यदर्शनेन सह साम्यात्पातअलदर्शनस्यापि त्रिगुणात्मकत्वेन रूपेण प्रकृतितद्विकारयोर्योऽभेदस्तदंशमादायाऽशुद्धसंग्रहनयप्रकृतिकत्वात्तदप्यादिपदेनात्र श्राह्ममिति, वस्तुतरसांख्यदर्शने चेतनाचेतन वस्तुयाम्युपगमेन भेदाभ्युपगमपरत्वात्तस्य व्यवहारनयप्रकृतिकत्वमेवेति । उक्तञ्च सम्मतिटकायाम् द्रव्यार्थिको व्यवहारनयावलम्बी एकान्तनित्य चेतनाऽचेतनवर द्वयप्रतिपाद कसांख्यदर्शनाश्रित" इति । नयोपदेशेऽप्युक्तम् - "अशुद्धाद्वयवहाराख्यात्ततोऽभूत्साख्यदर्शनम् । चेतनाचेतन द्रव्यानन्तपर्यायदर्शकम् ॥ १११ ॥” इति । वेदान्तप्रकृतिभूतसंग्रहनयेनैकतथा विषयकृतस्यात्मनः भेदकरणेन संग्रहविप्रयभेदकत्वलक्षणसमन्वयाद्वयवहारप्रकृतित्वं सांख्यदर्शनस्य विवक्षितमिति 'तात्पर्यम् | शब्दझवादो हि भर्तृहरिणादृतः उक्तश्च तेन वाक्यपदीयग्रन्थे प्रथमकाण्डे -- "अनादिनिधनं ब्रह्म, शब्दतचं यदक्षरम् । विवर्त्ततेऽर्थ भावेन, प्रक्रिया जगतो यतः ॥ १॥ न सोि प्रत्ययो लोके, यः शब्दानुगमादृते । अनुविद्धमिव ज्ञानं, सर्वे शब्देन भासते ॥ १२४॥ वाग्रूपता 'चेद्वयुत्क्रामेदवबोधस्य शाश्वती । न प्रकाशः प्रकाशेत सा हि प्रत्यवमर्शिनी || १२५ ||" इत्यादि । शब्दार्थयोरभेद एव सम्बन्ध इति वैयाकरणाभ्युपगतिरप्येतद्वादावलम्बिन्येव, एतन्मते शब्द'ब्रह्मत्वेन रूपेण सर्वस्यैक्यं वोध्यम्, शब्दस्वभावात्मकं ब्रह्म च प्रणवस्वरूपम्, तच्च सर्वेषां शब्दानां सर्वेषां चार्थानां प्रकृतिः । अयञ्च वर्णक्रमरूपो वेदस्तदधिगमोपायः, प्रतिच्छन्दन्यायेन तस्यावस्थितत्वात् तच परमं ब्रह्म अभ्युदयनिश्रेयसफलधर्मानुगृहीतान्तःकरणैरव गम्यते । अत्र च प्रयोगः-ये यदाकारानुस्यूतास्ते तन्मयाः, यथा घटशरावोदञ्चनादयो मृदाकारानुगता मृन्मयत्वेन प्रसिद्धाः, शब्दाकारानुस्यूताथ सर्वे भावाः तस्मात्तन्मया इति । सचिदानन्द ब्रह्मवादो हि वेदन्तिभिरादृतः, तन्मते हिं ब्रह्मभिन्नस्याशेपस्य जगतो नामरूपात्मकस्य मिथ्यात्वम्, ब्रह्मणरत्वद्वितीयसच्चिदानन्दात्मकस्य सत्यत्वम्, यतो ब्रह्मैव तेन तेन वटाद्यात्मनाऽवभासते - तथा चायं सर्प इयं माला इदं वस्त्रमित्यादाविदं स्वरूपमनुगामि तथा घटस्सन् पटस्सन् मठस्ते"नित्यादों सर्वत्र ब्रह्मात्मकसद्रूपमनुगामि, एवञ्च घटपटादिरूपस्य जगतस्सत्ता ब्रह्मसत्तैव, અનો ત્રાહર્ષળ સર્વસ્વૈવામાંત સાહનયમૂળ વાહનસ્ય સિદ્ધમિતિ । વિશેपैरेवेति-अत्रैवकारस्यान्ययोगव्यवच्छेदार्थकता तेन सामान्यनिषेधात्केवलविशेपैरित्यर्थः
१४३
अशुद्ध
Loading... Page Navigation 1 ... 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472