Book Title: Tattvarthadhigama Sutra
Author(s): Umaswati, Umaswami, Vijaydarshansuri, Yashovijay
Publisher: Motiji Kapurchand Tarachand

View full book text
Previous | Next

Page 412
________________ तस्वार्थविवरणमूदार्थदीपिका | पंचविशत्तमसू० टी० गन्तुमशक्यत्वाच्छन्दान्तरविषयत्वस्य चातिप्रसङ्गभिञ्जकत्वादिति विभावनीयं सूक्षावुद्धिभिः। एवंभूतं लक्ष- : यति व्यञ्जनार्ययोरेंव भूत इति, व्यञ्जनं शब्दोऽर्थोऽभिधेयस्तयोविशेषक इत्यध्याहार्यम्, स एवम्भूतः । - तथा च भाद्रवाह वचनं वंजणअस्थतदुभयं एवंभूओ विसेसेइत्ति' । एतदनुसृत्य नयोपदेशेऽप्युक्तम् ।। "एवंभूतातु सर्वत्र व्यञ्जनार्थविशेषणः ॥ राज्ञश्चिर्यथा राजा नान्यदा राजशनभाग्" ॥१॥ इति । एतन्मते । षटपदजन्यतावच्छेदकं जलाहरणकर्तृत्वविषयकशाब्दबोधत्व, कर्तुर्योधश्चाक्षेपात्, जलाहरणकर्तृत्वविशिष्टविषयकशाबोधत्वमेव वा तथा, समभिरूढमते व्युत्पत्तिनिमित्तमुपलक्षणीकृत्य बोधः, तथा च नियतत-- द्भानं न स्यादिति मम तद्विशेषणत्वादरः, व्यवहारबाधश्च क्वचित्कथञ्चित्सर्वस्यापि, सर्वे शब्दा व्युत्पन्ना एवेति व्याकरणपक्षव्यवहारानतिलचनं तु ममापीत्यस्याशयः। गच्छतीति गौरिति व्युत्पत्त्यर्थो गमनकर्तर्यनयमतमुपदशयितुमाह एवम्भूतं लक्षयतीति जणअत्थतदुभयं एवंभूओ विसेसेइ' ॥ २१८५ ।। ति नियुक्तिदल, ०५ज्यतेऽथोऽनेनेति व्यञ्जनं-शब्दः, अर्थ तदभिधेयवस्तुरूपः, व्यञ्जनं चार्थश्च व्यञ्जनाओं, तौ च तौ तदुभयं चेति समासः, व्यञ्जनार्थशदयोन्यस्तनिर्देशः प्राकृतत्वात् , एवम्भूतनयो व्यञ्जनार्थतदुभयं विशेषयति, शब्दमर्थनार्थ शब्देन नैयत्येन स्थापयति, एवमुभयं विशेषयतीत्यर्थः । एतत्तात्पर्यन्तु पूर्वमेव विवृतमिति नेह विस्तार्यते । उपलक्षणीहत्येनि ननूपलक्षणविशेषणयोः किंलक्षणमिति चेत्, उच्यते, क्रियानन्वयि सद् व्यावसकमुपलक्षणम् , क्रियान्वयि सहयावर्तकं विशेषणमिति । ननु जलाहरणकतत्वविशिष्टस्य पटस्यैव धट.. पदाच्यत्वे यदा पटो जलाहरणादिकार्य न करोति तदाऽपि घ८ इत्येवं व्यवढूियते, गमनक्रियाविकलाऽपि गौगोरित्येवं व्यवड़ियते इति व्यवहारवाध एवम्भूतनये दुष्परिहार इत्यत आहव्यवहारवायश्चेति । जलाहरणकर्तृत्वोपलक्षितवटरूपार्थे वटपदवाच्यत्वाभ्युपगन्तुरसममिलढस्यापि मते यदोत्पनो यो घटो जलाहरणादिक्रियामकृत्वैव विनष्टतदाऽपि स घटो घट इति व्यपहियते, उत्पन्नोऽयं घटो विनष्टोऽयं घट इति च व्यपड़ियत इति ताशिव्यवहारस्य एवं गमनादिक्रियामकृत्वैवोत्पत्यनतरं विनायां गवि गौरुत्पना विनया गौरित्येवं व्यवहारस्य चाबालगोपालप्रसिद्धस्य बांध समस्त्येव, यतस्थिर स्वरूप एवार्थे प्रतियोगिव्याधिकरणाक्रियाकारित्याभा. वाभानववलक्षणमर्थक्रियाकारित्वोपलक्षितत्वं सम्भवति, तत्रोत्तरकालावच्छेदनार्थक्रियाकारित्व रूपप्रतियोग्यधिकरणे पूर्वकालायच्छेदेनार्थक्रियाकारितामावस्यैव सत्त्वेन प्रतियोगिव्यधिकरणस्यार्थक्रियाकारित्वाभावस्य तत्रामावात्, न तूत्पत्त्यनारबिनटेऽथै तत्सम्भवति, तत्र प्रतियोगिव्यधिकरणस्यार्थक्रियाकारित्वाभावस्यैव सत्यात्। एवमेवान्यत्राप्यन्यमते व्यवहारबाध इति "यत्रोभयोरसमो दोपः, परिहारोऽपि वा समः । नैकः पर्यनुयोज्य: स्यात् , तादृश्यर्थविचारणे ॥१॥" इति वचनास्यवहारवाददोपो नेयम्भूतनये परेणोद्योष्य इत्याशयेनाह-क्वचिदिति। यशदाना व्युत्पत्तिनिमित्तमेव प्रवृचिनिमित्तमित्येतदुपए मेन सर्व शब्दा व्युत्पन्ना एव, व्यु५५त्यभावे प्रतिनिमित्ताभावात्तत्प्रतिरेव न स्यादिति वैयाकरणमतानुग्रही यथा समभिरूढस्य ततम्भूतस्यापीत्याह... सर्व इति । ममापि-व-भूतनयस्यापि । अस्य-एवम्भूतनयस्य ।

Loading...

Page Navigation
1 ... 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472