Book Title: Tattvarthadhigama Sutra
Author(s): Umaswati, Umaswami, Vijaydarshansuri, Yashovijay
Publisher: Motiji Kapurchand Tarachand
View full book text ________________
: ३२० : तत्वार्थविवरणमूढार्थदीपिका : पंचत्रिशतमसू० टी० त्रयाणामिति विरुध्येत । व्यक्तिपक्षे आनन्त्याज्जातिपक्षे च जातियवस्वेकजातिशब्दासमावेशात्, न हिं घटपटतात्रयो घटा इति केनापि वक्तुं शक्यम् । तस्माच्छन्दस्य ये भेदा अभिहितास्ते नयभेदा एव, नयत्वसाक्षाद्व्याप्यजात्यवच्छिन्नत्वात् । नैगमस्य च यो भेदावभिहितौ तौ नयप्रभेदौ, नयत्वव्याप्यजाति. व्याप्यजात्यवच्छिन्नत्यादिति स्मर्तव्यम् । अत एवासंकीर्णजातिपुरस्कारेण नयप्रमाणे सप्तैव नया अनुयोगबारेऽप्युक्ताः । तथा च तत्सूत्रं - "से किं तं नयप्पमाणे ? नय पमाणे सत्तविहे पण्णत्ते । तंजहा-णेगमे, संगहे, पवहारे, उज्जुसुए, सदे, सममिढे, एवंभूपति सव मूलगया पण्णता " इत्यादि । स्थानाङ्गेऽपीस्थमेवोक्तम् । न च परिमर्षप्रसिद्धं विभागक्रममुलक्यान्यथा विभजन्ते आनायविद इति । शब्द त्रिभेदमाचक्षाणाना वाचकचक्रवर्तिनामपि सप्तधा नयविभाग एव घेतःवरसः, पञ्चेत्युक्ति परिभाषाप्रयुक्ताऽऽदेशान्तरेणेति सुदृढमवधेयम् । एतेन नव नया द्रव्यार्थिकः पर्यायार्थिको नैगमः संग्रहश्चेत्यादि विभागो जैनाभासस्थ दिक्पटदेशीयस्य देवसेनस्य निरस्तो द्रष्टव्यः, भेदप्रभेदानां सहोक्तौ विभागवाक्यज्याघातात्, न हि भवति मूर्तामूर्तपृथिव्यप्तेजोवाय्याकाशकालदिगात्ममनास्येकादश द्रव्याणीति विभजतो वैशेषिकबालस्य चतुर्दशभूनग्रामे त्रसेतरभेदद्वयं प्रक्षिप्य षोडशधा विभजतो वाऽऽहतवालस्य नोपहास व्यक्तिपक्षे त्रमाणामिति प्रयोगाऽनुपपत्ती हेतुमाह-परित पक्षे आनन्त्यादिति । जातिवयवत्स्येकजातिशब्दाऽसमावेशादिति-साम्प्रतत्वसममिरूढत्वैवम्भूतत्वजातित्र याधारेषु नयत्र येषु शब्दत्वरूपैकजात्यवाच्छिन्नवाचकशब्दनयप्रयोगासम्भवादित्यर्थः जातित्रयाधारेषेकजात्यवच्छिन्नवाचकशब्दव्यवहाराभावे दृष्टान्तमाह-न हीति। नयत्वव्याप्यजातिव्याप्यजात्यवच्छिन्नत्वादिति-नयत्वव्याप्यजाति गमत्वं तद्वयाप्यजाती देशपरिक्षेपित्वसर्वपरिक्षेपित्वे तद्विशिष्टत्वादित्यर्थः । नयममाग इति-नयप्रमाणद्वार इत्यर्थः । स्थानालेऽपीत्वमेवोक्तमिति-सत्त मूलनया पन्नता, तं जहा नेगमे संगहे पबहारे उज्जु, सुत्ते सदे समभिरूडे एवंभूते । सू. ५५२ इति । शब्दनयभेदानां सा-प्रतादिनयत्रयाणां नवविभाजकोपाधिव्याप्यविभाजकोपाविमत्वाभावान शब्दावान्तर भेदत्वं किन्तु नय विभाजकतावच्छेदकमूलजातिरूपेण सप्तनथानामनुयोगद्वारठाणाङ्गसूत्रादिष्येक एव विभागः प्रतिपादितः, न तु विभक्तविभाग इति मूलभेदत्वमेवेति वस्तुगत्या नयानां सतविधत्वमेवेति सूत्रकार स्वारस्यमाहशब्दं त्रिनेदनाचक्षाणानामित्यादि । नये तर्हि चतुर्विंशत्तमसूत्रभाष्ये पञ्चनया इति करमुक्तमित्याशङ्कानिवृत्त्यर्थमाह पञ्चेत्युतिस्त्वित्यादि । साम्प्रतादिनयत्रयाणां शब्दप्राधान्येनार्थोषसर्जनतया प्रतीतिजनकत्वेन रूपेणकरवातत्र शब्दनयेतिसकेतशालिनी या परिभाषा तत्प्रयुक्ताऽऽदेशान्तरेणेत्यर्थः । नानाटदेशीयदेवसेनदृधलधुनयचक्रे-"दो चेव मूलिभणया भणिया दव्यत्यपञ्जयत्यया(गया)। नैगम संगह ववहार तह य रिउसुत्त सद्द अभिरूढा। एवंभूयो पचविह णावि तह उरणया तिणि ॥१॥" इत्युक्तस्य तकृतालापपद्धतौ च द्रव्यार्थिक पर्यायार्थिका नैगमः संग्रहः व्यवहार गजुसूत्रः शब्दः समाभिरून ५३ भूत इति नवनया इत्युतस्य निरसनायाह-एनेनेति । अस्य निरसो द्रव्य इत्यनेनान्वयः । निरासे हेतुमाह-द. .
Loading... Page Navigation 1 ... 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472