Book Title: Tattvarthadhigama Sutra
Author(s): Umaswati, Umaswami, Vijaydarshansuri, Yashovijay
Publisher: Motiji Kapurchand Tarachand
View full book text ________________
: ३२८ : तत्वार्थविवरणलादीपिकी । पंचत्रिशतमनु० टी० पशुपदस्य विधेयालिङ्गव न तु विशेष्यलिझतेति स्मर्तव्यम् । चतुष्क संख्यादिसहितं त्रिकमित्यर्थः । पञ्चक कारकसहित चतुष्कमित्यर्थः । नन्वन्वयव्यतिरकाभ्यां प्रत्ययस्यैवे तद्वीच्यमरंतु, तत एवं लिमदीनामुपस्थितौ प्रकृतिवाच्यत्वे मानाभावादिति चेत्, सत्यम् , प्रत्ययवर्जिते दधि पश्येत्यादौ प्रत्ययमानतोऽपि बोधात् प्रकृतेरेव वाचकत्वं कल्प्यते, तथा लिहाधनुशासनाच, न वा लिादीनां प्रकृतिवाच्यत्वे निबन्धः, प्रत्ययस्यैव वाचताया युक्तत्वात् । " द्योतका वाचिका वा स्युत्विादीनां विभक्तय" इति बाक्यपदीयेऽपि पक्षद्वयव्युत्पादनात् । शब्देन सह पडपि नामार्थाः, तस्यापि नियतं शा०६वोधे भानात् , अन्यथा विष्णुमुच्चारयेत्यादावगतः, अर्थोचारणासम्मवात्, न च लक्षणया निर्वाहः, जबगडदशमुचारयेपशुशदस्य पुल्लिंगस्यैवाभिधानम् , यदि नित्यपुल्लिंगपशुशब्दो न भवेत्तदा विशेष्यवचिकपदसंमानलिङ्गत्वमेव विधेयपद स्पेति नियमतः स्त्रीलिङ्गत्वमेव स्यात्, न पुलिंगत्वम् , तथा च "सः" इति सूत्रेणोउिप्रत्यये सति परित्येवं प्रयुज्येत, अत: पुल्लिंगस्यैव पशुशदयात्र प्रयोगो न स्त्रीलिंगस्येति नित्यपुल्लिंग एव पशुशब्द इयर्थः । सङ्ख्यादिसहितमितिअत्र सङ्ख्यासहितमित्यपि पाठ। लिङ्गसङ्ख्याकारकाणां नामार्थत्वं साधयितुं शकते नन्विति । अन्वयव्यतिरेकाभ्यामिति टाबादिसमभिव्याहारे अश्वादिपदास्त्रीत्ववोधात्तदभावे च तदवोधादेवरूपाभ्यामित्यर्थः । एवमन्यत्राप्यूह्यम् । तथा च ताभ्यां लिादेः प्रत्ययार्थत्वावधारणान्न लिङ्गादित्रिकस्य प्रकृत्यर्थत्वामित्यर्थः । तत एवेति-प्रत्ययादेवेत्यर्थः । बोधादिति-कर्मत्यादिवोधादित्यर्थः । तथा चानेन व्यतिरेकव्यभिचारो दर्शित इति प्रत्ययस लिङ्गादित्रयवाचकत्वं नेति भावः। वक्ष्यमाणयुक्त्या संख्याकारकयोः प्रत्ययार्थत्वेऽपि लिङ्गस्य प्रकृत्यर्थत्वमेव युक्तमित्याशयेनाह तथा लिङ्गाधनुशासनाचेति--लिङ्गयोधकशास्त्राचेत्यर्थः। प्रकृतिप्रत्ययोरन्यतरस्य वाचकत्वे युक्त साम्यादाह-नवेति । निबन्ध इति- इदमेव मतं मुख्यमित्यभिनिवेश इत्यर्थः । युत्विादिति-अन तानां प्रकृतीनां वाचकत्वकल्पनापेक्षया कतिपयस्वादीनामेव तत्करपने लोपवादिति भावः। अस्मिन्नर्थे हरिसम्मतिमाह .. चोति का वाचिका वेति-प्रत्ययभागस्य संख्याकर्मादयो वाच्यत्वेन द्योत्यत्वेन वार्था इति भावः । “यद्वा सङ्खयावतोऽसि समुदायोऽभिधायक " इति त्वस्योत्तरार्द्धम् । प्रकृतिप्रत्ययसमुदाय एव संख्यादिविशिष्टस्यार्थस्य वाचक इति तदर्यः। “न सोऽस्ति प्रत्ययो लोके, यः शब्दानुगभादते । अनुविद्धमिव ज्ञान, सर्व शब्देन भासते ॥१॥” इति हरिकीरिकॉमनुसृत्यौह-२०५न सहेति । तस्थापि-शस्यापि । अन्यथेति-शाबोधे शब्दभानानभ्युपगम इत्यर्थः। अर्थाचारणासम्भवादिति-तथा च विना शब्दविषयं शाब्दबोधानुपपत्ते शब्दोऽपि प्रातिपदिकार्थ इति भावः । न्याय मते विष्णुमित्युच्चारय इत्येवं तस्यार्थ इति शाब्दवीधे न शभानमिति । लक्षणया 'स्ववाच्यवाचकत्वसम्बन्धरूपया । निर्वाहा-शादयोधे विशेष्यतया शब्दभानोपपत्तिः । यद्यपि विष्णुपदं विष्णुपदार्थवाचकमेव तथापि विष्णुपदस्य रसवाच्यवाचके विष्णुशब्द लक्षणाश्रयणात्तया शब्द भानं स्यादेवेति भावः । तनिधेि हेतुभाह जगडदशमिति
Loading... Page Navigation 1 ... 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472