Tattvarthadhigama Sutra

Author(s): Umaswati, Umaswami, Vijaydarshansuri, Yashovijay
Publisher: Motiji Kapurchand Tarachand

Page 392

તરવાષિવળ હાઈવીપિ સન ટીવ ज्ञानत्वेन हेतुतया तदविरोधादित्याहुः । द्विकमिति जातिव्यक्ती इत्यर्थः । न च लक्ष्यतावच्छेदक इव शक्यताब छेद केऽपि शक्यभावान्नैतत् सांप्रतं, यद्धर्मविशिष्टे वृत्तिवहस्तद्धर्मप्रकारेणोपस्थितः शक्ति विनापि सम्मपादिति वाच्यम् । लक्ष्यतावच्छेदके शक्यसंवन्धरू पाया लक्षणाया बाधेऽपि शक्यतावच्छेदक विशिसवेतविषयावरूपायाः शक्तेरऽवाधात् , विषयताया विशेष्यविशेषणसाधारण्यात् , शक्यतावच्छेदकस्य लक्ष्यताप
छेदतुल्यत्वे तद्वदेवानियतत्वप्रसङ्गात् , कोशादित एव विशिष्ट शक्तिसिद्धेश्व, अन्यथा शक्यैक्ये शक्यतापच्छेदकभेदेन पर्यायभेदानुपपत्तेः, यथा त्यजिगन्यादेरिति भावनीयम् , व्युत्पत्तिविशेषेण बोधनियमेऽविनिगमादेव वा द्वयमर्थः । त्रिकमिति जातिव्यक्तिलिशानीत्यर्थः । सत्वरजस्तमोगुणानां साम्यावस्था नपुंसकत्वम् ।
आधिक्यं पुंस्त्वम् , अपचयः स्त्रीत्वम्, तत्तच्छन्दनिटं तद्द्वाच्यं च, तमेव विरुद्धधर्ममादाय तदादिशब्दा भियन्ते, पाश्चि निकलि वन्यवहारस्तु समानानुपूर्वीकत्वेन शब्दानामभेदारोपात् । तच लि*मर्थे परिच्छे. दकत्वेनान्वेति । एवं च पदार्थपदे पुंस्त्वमेव, व्यक्तिपदे स्त्रीत्वमेव, वस्तुपदे नपुंसकत्वमेवेति, सर्वत्रायं छिनप्रकारताकतद्विशिष्टबुद्धिम्प्रति निरवच्छिन्नतत्प्रकारताकतच्छतिज्ञानस्य सावच्छिन्नतत्प्रकरताकतद्विशिष्टवुद्धि प्रति च सावच्छिन्नमारताकशक्तिज्ञानस्य हेतुत्वमिति भावः । जातिव्यती इति-विशेष्यविशेपणभावापन्ने ते इत्यर्थः । न चेत्यस्य वाच्यमित्यनेना-जयः।
સાશ્વત હેતુ માહ-દ્વશિષ્ટત્યાદિ. તાવ છેવો-દ્વાહિતાવછે तीरत्वे । शक्यसबन्यरूपाया-गङ्गापदस्य योजलप्रवाहविशेषरूपयार्थ सामीप्यलक्षातत्सम्बन्धरूपाया। विशिष्ट शक्त्यनभ्युपगमे जातिसक्यतावच्छेदिका न स्यादिति शक्यतापच्छेद कभेदेन पर्यायभेदो न स्यादित्याह अन्यथेति । तद्भदेन त दः कुत्रेत्याशङ्कायां तत्र
धान्तमाह-यथेति । त्यज्यात्वर्थः पूर्वदेश विभागानुकूला क्रिया, गम् धात्वर्थ उत्तरदेशसंयोगानुकूला क्रिया, ये क्रिया विभागजनिका सैव संयोगजनिकेत्येवमुभयधात्वर्थक्रियाया ऐक्येऽपि . पूर्वदेशविभागानुकूलत्योत्तरदेशसंयोगानुकूलत्वरूपप्रतिनिमित्तयोदादेव पर्यायभेद इत्यर्थः, विशिष्टे शक्त्यनभ्युपगमे स न स्यादिति भावः । लिङ्गानीति-लिङ्गत्वञ्च प्राकृतगुणगतो धर्मविशेषः, तद्विशेपश्च नपुंसकत्वादिरित्याशयेनाह सत्वेति । तत्तच्छन्दनिष्ठमितिजातिगुणक्रियादिभेदभिन्न दनिष्टमित्यर्थः। तत्तद्वांच्यं पति-स्वाश्रयसवाच्यं चेत्यर्थः । तमेव विरुद्धधर्ममिति समानानुपूर्वीकत्वेऽपि सत्पादिगुणत्रयसाम्यावस्थादिरूपं नपुंसकस्वमित्याधुक्तलक्षणं परस्पराऽसमानाधिकरण लिङ्गभेनेत्यर्थः । भियन्ते पुरत्वादिलिङ्गानेतर. व्यावृत्ततयानुमाया। ननु लिङ्गस्योक्तावस्थारूपत्वे तासां परस्परविरुद्धानां तादित्रिलि. शब्देवस्थानासम्भवेन कथं 'तट त्रिपु' इत्येवं तत्र त्रिलिङ्गावच्यवहार इत्यत आह केषाश्चि. दिति-पाश्चित्तटादिशानां समानानुपूर्वीकत्वानिवन्धनाभेदाध्यासादनेकलिकायव्यवहारोपपत्तिरित्यर्थः । परिच्छेदकत्वेनेति-विशेषणत्येनेत्यर्थः । लिङ्गविशेषविशिष्टस्यवार्थविशेषपाचकतया लिङ्गानुशासनसिद्धतया च स्वाश्रयनाच्यत्वसम्बन्वनाविशेषणत्योपपत्तिरिति भावः । एवञ्चेति निकेशवती नारी लोमशः पुरुषः पृतइत्यादितिलक्षित लौकिकस्त्री