Tattvarthadhigama Sutra

Author(s): Umaswati, Umaswami, Vijaydarshansuri, Yashovijay
Publisher: Motiji Kapurchand Tarachand

Page 379

બરવાવિવરબાઈજીપિની I ગર્જરત્તમ ટી. : ३०९. निवेश विनाऽगतः । तथा च तदवच्छेदकावच्छिन्न प्रकारतायां विशेष्यताया सांसर्गिकविषयतायां पा. निवेशनीयमित्यत्र विनिगमकामाव एव त्याद्वादसाधकः । अपि च तत्सम्वन्धवद्विशेप्यकत्वदाने शब्दे गगन ધટત્વે ધટો વર કુણ્ડત્યાબિતીતીનાં પ્રમાત્વાપત્તિ, તશિખ્યઋત્વાને જ મને શબ્દ હૃદ્યાવિજ્ઞાનેધ્વપ્રમારિનાશ્રિતસ્યકાન વાળીયા? તશ્રિયળે તુ સર્વાન્યમાત્રાપેક્ષાયાં પ્રમાત્માધારતાક્ષાયાંत्वप्रमासमिति सुकर एव विवेकः । सप्तम्याः अतन्त्रत्वात् । अपि च शुक्ताविदं रजतमित्यत्रापि “सर्व शानं धर्मिण्यमान्तम्” इति न्यायाधस्यशे प्रमात्वमेव, रजतत्यप्रकारांशेऽपि नाप्रामाण्यं, वैज्ञानिकसम्बन्धन तत्सनादिति समवायांशे तद्वक्तव्यम् , तदपि विविक्तविवेके न सम्भवतीति विषयताविशेष ए१ प्रमात्र विशेष्यतायां तन्निवेश प्रकार संसर्गयोरन्यकालादिवैशिष्ट्यावसाहिभ्रमे संसर्गतायां तन्निवेशे प्रकार વિશેષ્યોરન્યાવિવરિયાવાહિશ્ર વાતિવ્યાસે, સર્વત્ર તનિશે હવાલે કનૈવ पदव गाहिन्यां प्रमायामन्याः स्याद्वादाश्रयणं विना गत्यभावात्तत याद्वादो बलादापततीतीत्यमेकान्तवादे यो विनिगमकामावरस एव स्याद्वादसाधक इत्यर्थः । तत्सम्बन्धवाद्विशेष्यकत्वदाने 'सम्बन्यो हि द्विनिष्ठ इति शब्दे समवायसम्बन्धावच्छिनाधेयत्वात्मकस्य सम्बन्धस्यानुयोगतया, प्रतियोगितयां गगने च सत्येन, घटत्यानुयोगिकस्य च तस्य प्रतियोगितया घटे सलेन बदरानुयोगिकस्य संयोगसम्बन्धविच्छिनाधेयत्वस्य च प्रतियोगितया कुण्डे सत्त्वेन शब्दघटकबदरसम्बन्धवद्गगनघटकुण्ड विशेष्यकशघटत्ववदरप्रकारकत्वाच्छ०दे गगनं घटत्वे घटो पदर कुण्ड मित्यादिप्रतीतानां प्रमात्वापत्तिः, प्रमालक्षणे तद्वद्विशेष्यकत्वविशेषणोपादाने च शदे गगनं घटत्वे घट इत्यादिप्रतीतिषु समवायसम्बन्धावच्छिन्नाधेयतासम्बन्धेन शब्दवजस्य गगने घटत्ववनस्य च घटेऽभावात् प्रभावप्रसङ्गाभावेऽपि गगने शब्द इत्यादिप्रतीतीनामप्रमावापत्तिः, आधेयत्वसम्बन्धस्य वृत्यनियामकतया तेन सम्बन्धन गगनवत्वस्य शब्देऽभावाद, स्थावादाङ्गीकार च कथञ्चिद् गगनवतस्य शब्दे स्वीकारेण अथवा प्रथमा विभक्तिः, विशेष्यत्वप्रथोजिकेत्यस्यातन्त्रत्वेन समवायसम्बन्धेन शब्दस्यैव प्रकारत्याभ्युपगमेन नाप्रमावापतिरित्याह-अपि च तत्सम्बन्धवद्विशेष्यकत्वदान इति । ननु गगने शब्द इत्यनधेियत्वे सप्तमीविधानादाधेयत्वसम्बन्धेन गगनसम्बन्धित्वस शब्दे सत्याप्रमात्वं युक्तमाधारत्वसम्बन्धेन सम्बन्धित्वं तत्र विवक्षितुमशक्यमिति कथं तदुपादाय भ्रमत्वोपपादनमत आहसप्तम्या अतन्त्रत्वादिति-विवक्षानुसारेण विभक्त्यर्थो भवति, आधारत्वेन सावन्धित्वविवक्षायां तदपि विभक्त्यर्थतया स्त्रीकर्तुमर्हमेवेति आधेयत्व मात्र प्रतिभासने सप्तम्या अप्रयोजकलादित्यर्थः । वैज्ञानिकसम्बन्धेन तत्सत्वादिति (चप्रकारकज्ञानविशेष्यत्वसम्बन्धन शुक्तौ रजतत्वस्य सचादित्यर्थः । तदपि विविविवेके न सम्भवतीति-तदपि शुक्ताविद रजतमिति ज्ञानस्य समवायांशेप्रमात्वमपि, विविक्तविवेक-विविक्त ये प्रभावाप्रमावे प्रमात्वाधिकरणे नाप्रमात्वं तदधिकरणे न प्रमात्वमित्येवं ते विविक्ते तयोविवेके विविक्तलक्षणादिकान्तवादिनोपदयितुमशक्ये सति न सम्भवति, यद्यदेकान्तवादिना तयोर्लक्षणमभिधानी