Book Title: Tattvarthadhigama Sutra
Author(s): Umaswati, Umaswami, Vijaydarshansuri, Yashovijay
Publisher: Motiji Kapurchand Tarachand

View full book text
Previous | Next

Page 339
________________ " વવાવિવગૂિઢાર્થીવિત વિરાતિકૂળ ટી आहत्य स्वविषयावहादीनामेवोत्पादात्, अनन्तरं भुजिक्रियादिविषयं यदज्ञानमुत्पद्यते तद् यदि व्याप्त्यादिज्ञानद्वारा तदा चेष्टादीनां लित्वमेवागत, लिङ्गं च न स्वपरप्रत्यायक, स्थाधिकरणगतप्रतीतिजनकत्वे सति स्वाधिकरणभिन्नगतप्रतीतिजनकत्वस्यैव तदर्थत्वात् , अत एव परार्थानुमानादिकं २०३८५भेवोक्त, न तु लिान्तरम् , वस्तुत. करादिचेष्टाभिराभिप्रायिकशब्दोन्नयनेन गा०दयोधरूपं श्रुतमेव जन्यत इति न तत्र मतेः कारणत्वम्, न वा तद्द्वारा मतेमुखरत्वम् , कारणकारणत्याच तथास्तु(तासु) द्रव्यश्रुतत्वव्यवहारोऽपि, लिप्यक्षरस्य तु व्यञ्जनाक्षरवत्साक्षाच्छूतकारणव श्रुतवलसिद्धति न तत्प्रतिबन्धवकाशः। मुत्पते तयदि यो यः करवस्त्रसंयोगलक्षणचेष्टाविशेपवान् स स भोक्तुमिच्छति यथा चैत्र इति व्यातिज्ञानद्वारा तदनुमातुस्वार्थानुमितिजनक तदा करवस्त्रसंयोगलक्षणचेष्टादीनां हेतु-व मेव सिद्धमित्याह अनन्तरं भुजि क्रियादिविषयमित्यादि । तदर्थत्वादिति स्वपरप्रत्यायकत्वस्योवार्यकत्वादेवेत्यर्थः । न तु लिङ्गान्तरभिति-शब्द भिन्नं यलिङ्ग तत्स्वानुमितिहेतुरेवेति धूमेनेव शब्दानात्मकेन तेनापि स्वस्यवानुमितिस्स्थात्, न तु परस्य, भवति च परार्थानुमानेन लिङ्गपरामर्शद्वारा तस्य सा, तगात्तत्परार्थानुमान शब्दात्मकमेवेति भावः । एतावता करचेयादीनां लिङ्गविधया तद्रष्टृणां भुजिक्रियाविषयकस्वगतानुमितिरूपमतिज्ञानजनकत्वेऽपि परगतप्रतीतिजनक लामावान्न तद्वारा मतिज्ञानस्य स्वपरप्रत्यायकत्वमिति न तन्मुखरमित्युपपादितम् , अधुना करचेयादिना व्यातिप्रतिसन्धानहारा स्वार्थानुमितिरपि नोत्पते, तथा सति शवाद प्यर्थप्रतीतिरनुमानेनैवेति शब्दप्रमाणमप्यतिरिक्त नव सिद्धयेत, किन्तु करादिचेष्टादिभिरनुमितेनाभिप्रायिकशब्देनार्थविशेषविषयकसङ्केतग्रहाधीनपदार्थोपस्थितिद्वारा शादबोधरूपश्रुतज्ञानमेवोत्पद्यते, न तु मतिज्ञानमिति, अत एव यत्र शब्दोदरणासामयाभावेऽपि प्रतिपिपादपिपनस्तथा तथा चेटमाना दृश्य.ते, तत्रापि चेष्टोनीतविवक्षितशद्वारव चेदादीनां शादप्र- तीतिजनकत्वमेव, न तु मतिजनकत्वमिति न करचेष्टादिद्वारा मतेर्मुखरत्यमित्युपपादयन्नाह वस्तुतः करादिचेष्टादिभिरित्यादि। नन्वेवं तर्हि करादिचेष्टादीनां स्वोनीतशब्दवारा शब्दपाच्यार्थविषयकशा०दयोधात्मकमावश्रुतजनक शब्दवत्तास्वपि द्रव्यश्रुतत्यप्रसङ्गरस्यादित्याशकानिवृत्यर्थमाह-कारणकारणत्वाच्चति-श्रुतज्ञानकार मनुमितः शब्दः, तत्कारणत्वाच्च करादिचटासु द्रव्यश्रुतत्वव्यवहारोऽपीत्यर्थः। न प्रतिबन्यवकाश इति-कारणकारणत्वाधथा चेष्टादिषुद्र०५श्रुतत्वव्यवहारस्तथा लिप्यक्षस्थापि कारणकारणत्वात्तथा व्यवहारोऽस्त्विति प्रतिपन्देवकाशो नेत्यर्थः। लिप्यक्षरे साक्षाच्छ्तज्ञानकारणता श्रुतप्रमाणसिद्धा न करचेष्टादिष्विति विनिगमकस्य सद्भावादित्यर्थः । ननु "न श्रुतमिदं किन्तु चेष्टादिभ्यो मतभिति प्रतीतेः" चेयादि. भ्योऽनुमितिरेव जायते न श्रुतज्ञानमिति चेत् , मवम् , यतस्तत्र मतमित्यस्य साक्षाद्वयञ्जनाक्षराजन्यज्ञानार्थकत्वेन चेष्टादिभ्य आभिप्रायिकशदज्ञानेन पदार्थोपस्थितिद्वारा श्रुतज्ञानमेव जन्यते, नानुमितिरिति चाऽपि परम्परया श्रुतज्ञानकारणत्वात् , श्रुत एवान्तर्भवति शब्दवत् , न मताविति । एतेन चेष्टाजन्यज्ञानस्य शान्दयोधरूपत्वे शब्दात्प्रत्येमीति तत्र प्रतीतिरस्यात्

Loading...

Page Navigation
1 ... 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472