Tattvarthadhigama Sutra

Author(s): Umaswati, Umaswami, Vijaydarshansuri, Yashovijay
Publisher: Motiji Kapurchand Tarachand

Page 355

वायविवरणपूढार्थदीपिका । एकत्रिशतमसू० टी० : २७२ પરિમપિ, અનામતા ન દેનારા પરિસ્વન્તિ તાનું સર્વાન મિમિત્ર १५मावतया केवलज्ञानी भगवान् जानाति ययाऽऽद्यसमये तथा द्वितीयादिसमयेष्वपि तथैव जानाति किं वा प्रकारापरणेति चेत्, प्रकारान्तरेणेति जानीहि, कथामिति चेत्,' उच्यते, द्वितीयसमयोत्पस्यमानपदार्था तेन तेनाकारण परिणस्यन्तीत्येवमाघसमये भविध्यपेण ये ज्ञातास्तानेव भावान् द्वितीयसमये केवलज्ञानेन तथा तथाऽऽकारेण परिणमन्तीत्येवं वर्तमानरूपेण जानाति, ये चाघसमये तेन तेनाकारण परिणमतीत्येवं वर्तमानरूपेण ज्ञातास्तान तयाप्रकारेण परिणता इत्येवमतीतरूपेण द्वितीयसमये जानाति, ये च तत्पूर्वप्रथमद्वितीयाऽऽदिसमयवर्तिनोऽतीतभावाः, तत्पूर्वप्रथमद्वितीयादिसमयवर्तितया तथा तथाऽऽकारेण परिणततया च प्रथमसमये ज्ञातास्तानेव भावान् तत्पूर्वद्वितीयतृती यादिसमवर्तितया तत्पूर्वद्वितीयतृतीयादिसमयावच्छिन्नविभिनपरिणतिस्वभावतया च केवलज्ञाने द्वितीयसमयेऽवगच्छति इत्येवमग्रेऽपि ज्ञेयम् , अत एव स्वरूपतो ध्रुवमपि केवलज्ञानं तत्तद्रूपेण तत्तद्विषयाऽत्रग्राहित्यात्मकपूर्वस्वभावपरावर्तनकालावच्छिन्नतत्तद्रूपावच्छिन्नतत्तद्विषयावगाहित्वात्मकोत्तर स्वभावोत्पादनेनोत्पा५०ययशालतिया विलक्षणोपेतं सिद्धयतीति ॥३०॥ त्रिंशत्तमसूत्रटीका समाता ।।
(यशो० टीका) एवं मत्यादीनां विषये प्रकाशिते सहभावजिज्ञासुः पृच्छति-अाहेत्यादि । अत्रोच्यत इति प्रतिज्ञायोत्तरसूत्रमाह
सूत्रम्- एकादीनि माज्यानि युगपदेकस्भिन्नाचतुर्यः ॥१॥३१॥
(भाष्य) एषों मत्यादीनां ज्ञानानामादित एकादीनि भाजधानि युगपदेकस्मिजीव आचतुभ्यः करिश्चि जीवे मत्यादीनामेकं भवति । कस्मिंश्चिजीवे द्वे भवतः । कस्मिंश्चित्त्रीणि भवन्ति । करिमश्चिबत्वारिभवन्ति श्रुतज्ञानस्य तु मतिज्ञानेन नियतः सहभाव','तत्पूर्वकत्वात् । यस्य श्रुतमानं तस्य नियतं भतिजानम् । यस्य तु मतिज्ञानं तस्य श्रुत्तज्ञानं स्याद्वान वेति ॥ अवाह । अथ केवलजानस्थ वर्मतिज्ञानादिभिः किं सहमावो भवति, नेति । अत्रोच्यते, केचिदाचार्या व्याचक्षते, नाऽभावः, किं तु तदभिभूतत्वादकिंचित्कराणि भवन्तीन्द्रियवत् । यथा वा व्यत्रे न मसि आदित्य उदिते भूरिते. जस्त्वादादित्यनाभिभूतान्यन्यतेजांसि ज्वलनमणिचन्द्रनक्षत्रप्रभृतीनि प्रकाशन प्रत्य किंचित्कराणि भवन्ति 'तद्वदिति । केचिदन्याहुः । अपायसद्यतया मंतिज्ञानं तत्पूर्वकं श्रुतज्ञानम्, अवधिज्ञानमनःपर्यायशाने च रूपिद्व्यविषये, तस्मातानि केवलिनः सन्तीति ॥ किं चान्यत् -मतिज्ञानादिपु चतुर्यु पर्यायणोपयोगा भवति न युगपत् । संसिन्नज्ञानदर्शनस्य तु भगवतः केवलिने। युगपत्सर्वभावनाहके निरपेक्षे केवलनाने केवलदर्शने चानु समयमुपयोग भवति ॥ किं चान्यत्-क्षयोपशम जानि चत्वारि सानानि पूर्वाणि, क्षयादेर केवलम् । तस्मान्न केवलिनः शेषाणि जानानि सन्ताति ॥
- एकत्रिंशत्तमस्त्रमवतारयन्नाह एवं मत्यादीनां विषये प्रकाशिते इत्यादि । एकशब्दः क्वचित्संख्यायों वर्तते, यथैको द्वौ बहव इति, संचिदन्यत्वे, यथैके आचार्या: पुनरेवमाहुः, तत्रैके अन्ये इत्यर्थः, क्वचिदसहाये, यथैक एव वीरप्रभुर्विहरति, तत्रैक एव असहाय एवेत्यर्थः । क्वचित्प्राथम्ये यथैकमागमनम्, प्रथमभागमानमित्यर्थः,