________________
જીવ નીકળે તે પહેલાં જ હું આવી ગયો. નસીબદાર કે બાપુજીએ છેલ્લે છેલ્લે મને અમીદ્રષ્ટિએ જોયો. ખરેખર હું નસીબદાર કે છેલ્લી ઘડીએ બાપુજી સાથે મારે મુલાકાત થઈ ગઈ વગેરે.
ઉપર જણાવેલ પ્રસંગ સંસારમાં અનેકવાર બન્યા કરે છે. અને કોનો તે અનુભવ પણ છે. હોસ્પિટલ કે ઘેર, કો'કના મરણ પૂર્વની આવી કેટલીક પળો વ્યતીત થતી હોય છે, જેમાં ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણેની વાતચીતનો વ્યવહાર થતો હોય છે. જેમાં “હજી જીવ છે, જીવ હજુ ગયો નથી' વગેરે વાક્યો અને કવાર સંભળાય છે. આ જીવ શબ્દ આત્મા સિવાય અન્ય કોને જણાવે છે ? શું મરણ વખતે બોલાતું “જીવ નીકળી ગયો’ એવું વાક્ય પોતે જ આત્માની સાબિતી નથી? શરીર ગયું.. હજુ શરીર છે... હજુ શરીર ગયું નથી... એવા વાક્યો તો કોઈ જ બોલતું નથી. કારણ કે શરીર તો ત્યાં પડેલું જ છે. તેને તો હવે સ્મશાનમાં લઈ જઈને બાળવાનું છે. પણ હવે જીવ નથી. તે ક્યાંક ચાલ્યો ગયો છે. શરીર પહેલા જીવવાળું હતું. હવે જીવ વિનાનું બની ગયું છે. જીવવાળું હતું ત્યાં સુધી કાર્ય કરતું હતું. હવે જીવ ન હોવાથી બધાં કાર્યો બંધ થઈ ગયા છે. બરાબર ને ? આની સાથે તો નાસ્તિકને પણ વિરોધ નહિ હોય. આ જીવ શબ્દ જેના માટે વપરાયો છે, તે જ આત્મા છે તેમ માનવું જોઈએ.
' અનુભવ કોણ કરે છે ? જેમ કોઈ આલિશાન મકાન હોય તો, તે મકાનનો કોઈ માલિક પણ હોય. મકાન અને તેનો માલિક બંને એક તો હોઈ શકે જ નહિ. મકાન એ માલિક નથી, અને જે માલિક છે, તે પોતે મકાન નથી.
વળી મકાનમાલિકના આ મકાનમાં બારી-બારણા પણ રહેવાના જ. બારી-બારણાં વિનાના મકાનમાં રહેવાનું મન કોને થાય ? મકાનમાલિક ક્યારેક દક્ષિણ તરફની બારી એ ઊભો રહીને દરિયાકિનારો જોવાનો તો ક્યારેક પશ્ચિમની બારીમાંથી સૂર્યાસ્તનું સુંદર દૃશ્ય પણ નિહાળવાનો. આ દરિયાનું કે સૂર્યાસ્તનું દૃશ્ય ભલે બારી દ્વારા જોવાતું હોય પણ તેને જો નાર તો મકાનમાલિક જ છે; પણ આ દશ્યોને જોનાર તરીકે બારીને તો ન જ કહી શકાય ને !
બસ, તે જ રીતે આપણું જે આ શરીર છે, તે મકાન છે. અને આંખ, કાન, નાક વગેરે જે ઈન્દ્રિયો છે, તે આ શરીર રૂપી મકાનની બારીઓ છે. તે ઈન્દ્રિયો રૂપી બારી દ્વારા, શરીર રૂપી મકાનમાં રહેલો આપણો કે સર ક અ ૩૩
.
