________________
આપણી દુનિયામાં મીટર, ફુટ, કીલોમીટર, માઈલ વગેરે માપ છે, તેમ રાજલોક એ પણ એક પ્રકારનું માપ છે.
૧ લાખ યોજનાના વિસ્તારવાળા જંબૂદ્વીપને જે ઝડપ વડે એક ચપટીમાં ૨૧ વાર પ્રદક્ષિણા આપી શકાય, તે ઝડપથી દોડતો આવીને કોઈ દેવલોખંડના મોટા ગોળાને ફેકે, તો તે ગોળો છ મહીનામાં જેટલું અંતર પસાર કરે, તેને એક રાજલોક કહેવાય, આવા ચૌદ રાજલોકમાં સમગ્ર દુનિયા-સમગ્ર વિશ્વ-સમાઈ જાય છે.
તેના નીચેના સાત રાજલોકના ભાગને અધોલોક કહેવાય છે, જેમાં સાત નારકો આવેલી છે. તેના ઉપરના ભાગને ઉર્ધ્વલોક કહેવાય છે, જેમાં સ્વર્ગના વિમાનો આવેલાં છે. સૌથી ઉપર ટોચના ભાગે મોક્ષત્રસિદ્ધશીલા આવેલી છે.
રત્નપ્રભા નામની પહેલી નરક પૃથ્વીની ઉપર અત્યારની માનવદુનિયા વસે છે. તે પૃથ્વી નારંગી જેવી ગોળ નથી પણ થાળી જેવી ગોળ છે. વળી તે સ્થિર છે. તેના બરોબર મધ્યભાગમાં એક લાખ યોજન ઊંચો મેરુપર્વત આવેલો છે, જેની આસપાસ સૂર્ય, ચન્દ્ર, મંગળ-વગેરે ગ્રહો, નક્ષત્રો, તારા વગેરે ફરે છે, જેના કારણે દિવસ, રાત, ઋતુઓ વગેરે થાય છે. આ મેરુપર્વતની સપાટીથી ૯૦૦ યોજન ઉપર અને ૯૦૦ યોજન નીચે સુધીના ૧૮૦૦ યોજન પ્રમાણ એક રાજલોક લંબાઈ-પહોળાઈવાળા વિસ્તારને તિøલોક કહેવાય છે.
રત્નપ્રભા પૃથ્વી ઉપર સૌથી વચ્ચે, મેરુપર્વતની આસપાસ ૧ લાખ યોજનના વિસ્તારવાળો જેબૂદ્વીપ આવેલો છે. આજની શોધાયેલી દુનિયા આ જંબૂદીપના હજારમાં ભાગ કરતાં ય નાની છે ! તેને ફરતો ચારે બાજૂ બે-બે લાખ યોજન પહોળાઈવાળો. લવણસમુદ્ર છે. તેને ફરતાં ચારે બાજુ ચાર-ચાર લાખ યોજન વિસ્તારવાળો ધાતકીખંડ છે. તેને ફરતો ચારે બાજુ આઠ-આઠ લાખ યોજન વિસ્તારવાળો કાલોદધિસમુદ્ર છે. તેને ફરતો ચારે બાજૂસોળ સોળ લાખ યોજન વિસ્તારવાળો પુષ્કરવરદ્વીપ આવેલો છે. આ રીતે પૂર્વ પૂર્વ કરતાં ડબલ-ડબલ વિસ્તારવાળા સમુદ્ર-દ્વીપ-સમુદ્ર-દ્વીપ-સમુદ્ર.... અસંખ્યાતા આવેલા છે. સૌથી છેલ્લે સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર આવેલો છે.
૧૬-૧૬ લાખ વિસ્તારવાળા પુષ્કરવરદ્વીપની બરોબર મધ્યભાગમાં, ગોળાકાર ફરતો માનુષોત્તર પર્વત આવેલો છે. આ પર્વતની અંદરના ભાગમાં રહેલા જંબૂદ્વીપ, ધાતકીખંડતથા અડધો પુષ્કરવરદ્વીપ મળીને અઢીદ્વીપમાં જ મનુષ્યોનો વસવાટ છે. આ માનુષોત્તર પર્વતની પેલે પાર દેવ વગેરેની સહાયથી મનુષ્યો જઈ શકે પણ ત્યાં તેમના જન્મ કે મરણ કદી થઈ શકે નહિ. તેથી માનુષોત્તરપર્વતની અંદર રહેલાં અઢીદ્વીપના ૪૫લાખ યોજનાના વિસ્તારમાં જ મનુષ્યો વસતા હોવાથી તેમનુષ્યલોક તરીકે પણ પ્રસિદ્ધ છે.
(જુઓ ચિત્ર-પાના નં. ૭૭ પર)
