________________
ચેતન પદાર્થોમાં જ છે. પણ જો તે જડ અને ચેતન પદાર્થોને ગતિ કરવી હોય તો આ ધર્માસ્તિકાય દ્રવ્ય તેમને સહાય કરવાનું કામ કરે છે.
((૨) અધમાસ્તિકાય આ દુનિયામાં ચારે બાજુ નજર કરીએ તો કેટલાક પદાર્થો ગતિશીલ દેખાય છે તો કેટલાક સ્થિર દેખાય છે.
ધર્માસ્તિકાય તો બધાને ગતિમાં જ સહાય કરે છે, પણ ગતિ કરતાં તે પદાર્થોને સ્થિર કરવામાં સહાય કોણ કરે ?
આ વિશ્વમાં રહેલા ચેતન પદાર્થો અને જડ પદાર્થોને એક સ્થાનકેથી બીજા સ્થાને ગતિ કરવામાં સહાય કરનારું ધર્માસ્તિકાય નામનું એક જડદ્રવ્ય જેમ છે, તેમ જડ અને ચેતન પદાર્થોને સ્થિર રહેવામાં સહાય કરનારું પણ એક બીજું જડદ્રવ્ય છે. જેનું નામ છે : અધર્માસ્તિકાય.
વૈશાખ માસના ધોમધખતા તાપમાં કોઈ માણસ આગળ વધી રહ્યો છે. ખૂબ થાકી ગયો છે. પસીનાના રેલા નીતરી રહ્યા છે. ઊભા રહીને થાક ખાવાની ઈચ્છા છે. ઊભા રહેવાની તેનામાં શક્તિ પણ છે. પરન્તુ તે ઊભા રહેવાની હિંમત કરતો નથી. કારણ કે નીચે ધરતી તપે છે અને ઉપર આકાશમાંથી સૂર્ય પુષ્કળ તાપ ઝીંકી રહ્યો છે.
તે રાહ જુએ છે કોક છાપરાની; કોઈક વૃક્ષની, કોઈક મકાન ". જો માથે છાંયો આપનાર કાંઈક મળી જાય તો ઊભો રહું.
અને થોડુંક આગળ વધતાં તેની નજરે એક વડલો આવ્યો. “હાશ' કરીને તેની નીચે તે બેઠો.
ગતિ કરી રહેલો તે માનવ થોડાક સમય માટે વડલા નીચે સ્થિર થયો. વડલો ન આવ્યો ત્યાં સુધી તે સ્થિર નહોતો થતો અને વડલો આવતાં જ તે સ્થિર થયો; તેનું શું કારણ ? વડલો આવ્યા પહેલાં તેનામાં સ્થિર થવાની તાકાત નહોતી; તેવું તો ન કહી શકાય. તેથી માનવું જ રહ્યું કે વડલાએ તેને સ્થિર રાખ્યો નથી, સ્થિર તો તેણે જ રહેવું હતું. પણ વડલાએ તેને સ્થિર રહેવામાં સહાય કરી. જો વડલો ન આવ્યો હોત તો કદાચ તે હજુ ય આગળ વધત. બરોબર ને ?
બસ ! જેમ માણસને પોતાને સ્થિર થવું છે, છતાં સ્થિર થવામાં વડલાદિ કોઈ વસ્તુની સહાયની અપેક્ષા રહે છે, તેમ જીવ અને જડને
