________________
પોતાની શક્તિથી જ સ્થિર રહેવું હોવા છતાં તે સ્થિરતા માટે આ અધર્માસ્તિકાય નામના દ્રવ્યની સહાયની જરૂર છે.
આમ, ધર્માસ્તિકાયનું કાર્ય જો જીવ અને જડને ગતિ કરવામાં સહાય કરવાનું છે; તો અધર્માસ્તિકાયનું કાર્ય જીવ અને જડને સ્થિર રહેવામાં સહાય કરવાનું છે.
ધર્માસ્તિકાયની જેમ આ અધર્માસ્તિકાય પણ એક અખંડ દ્રવ્ય છે. તેના ટુકડા પડી શકતા નથી. ચૌદ રાજલોકમાં પ્રસરીને તે રહ્યું છે. તેનામાં નથી રૂપ કે નથી રસ, નથી ગંધ કે નથી સ્પર્શ. તે તો છે અરૂપી; આંખથી ન જોઈ શકાય તેવું. છતાંય સ્થિરતા પ્રાપ્ત કરવામાં જીવ અને જડને સહાય કર્યા જ કરે છે.
અહીં એક વાત ધ્યાનમાં રાખવી કે કોઈપણ જીવ કે જડ પદાર્થને - ધર્માસ્તિકાય ગતિ કરવાની ફરજ પાડતું નથી કે અધર્માસ્તિકાય તેમને સ્થિર રાખવાની ફરજ પાડતું નથી.
પરતુ જ્યારે જીવ કે જડ પદાર્થને ગતિ કરવી હોય ત્યારે ગતિ કરવામાં ધર્માસ્તિકાય સહાય કરે છે અને સ્થિર રહેવું હોય ત્યારે તેમને સ્થિર રહેવામાં અધમસ્તિકાય સહાય કરે છે.
ધર્માસ્તિકાયની જેમ અધમસ્તિકાય પણ ચૌદ રાજલોકમાં છે, પણ ચૌદ રાજલોકની બહાર ક્યાંય નથી.
મનુષ્યભવ પ્રાપ્ત કરીને આપણા આત્માનો પુરુષાર્થ એક માત્ર મોક્ષને પ્રાપ્ત કરવાનો હોવો જોઈએ. તે મોક્ષને પ્રાપ્ત કરાવનારી જે કોઈ સાધનાઓ હોય તેમાં આપણે દત્તચિત્ત બનવું જોઈએ. આવી ભવ્યતમ સાધનાના પ્રતાપે જયારે આત્મા સર્વ કર્મોથી મુક્ત થાય છે ત્યારે તે મોક્ષામાં જાય છે.
મોક્ષ આપણા મનુષ્યલોકથી સાત રાજલોક ઉપર છે. કર્મ રૂપી ભારથી રહિત થવાના કારણે હળવો બનેલો આત્મા સ્વાભાવિક રીતે સીધી લીટીમાં ઉપર ગતિ કરે છે. ઉપર જવામાં ધમસ્તિકાય તેને સહાય કરે છે.
પણ ઉપર ગતિ કરતાં કરતાં જયાં ચૌદ રાજલોકની ટોચ આવે છે ત્યાં પહોંચેલો આત્મા હવે આગળ ગતિ કરી શકતો નથી. કારણ કે ગતિ કરવામાં સહાય કરનારું આ ધર્માસ્તિકાય દ્રવ્ય ચૌદ રાજંલોકમાં જ છે પણ ચૌદ રાજલોકની બહાર નથી. અત્યંત શુદ્ધ બનેલો આત્મા ઉપર જતાં જતાં,
