________________
આત્મામાં વલણ હોય છે.
મન-વચન અને કાયા એ આત્માના ઘરની વસ્તુ નથી. કર્મના કારણે તેનો આત્મા સાથે સંબંધ થાય છે. હકીકતમાં આ મન-વચન-કાયા કરતાં આત્મા જુદો છે. અને તેથી જ ઘણીવાર મન-વચન-કાયાના વિચારવર્તન કરતાં ય આત્માનું વલણ જુદું હોઈ શકે છે.
મન-વચન-કાયાના વિચાર-વર્તન દ્વારા પુણ્યકર્મ કે પાપકર્મનો બંધ થાય છે, જયારે આત્માના વલણ દ્વારા પુણ્ય કે પાપનો અનુબંધ નક્કી થાય છે.
ભગવાનની ભક્તિ કરી રહેલી વ્યક્તિનું મન જયારે પરમાત્મભક્તિના વિચારોમાં લીન બન્યું હોય, વચનથી પરમાત્માના ગુણગાન ગવાતા હોય અને કાયાથી પણ તે ભક્તિમાં પરોવાઈ ગયો હોય ત્યારે પણ તેના આત્માનું વલણ સંસાર તરફ હોય; તેવું શું ન બની શકે ? તે વખતે સંસારનું કોઈક સુખ મેળવવાની કારમી આસક્તિ તેના અંતરાત્મામાં ધરબાયેલી - હોઈ શકે છે. તેથી તે વખતે તેના મન-વચન-કાયા શુભ હોવા છતાંય તેના આત્માનું વલણ ખરાબ છે.
(૧) મન - વચન - કાયાદિના વિચાર – વર્તનાદિ સારા હોય અને તે વખતે આત્માનું વલણ પણ જો સારું હોય તો બંધ અને અનુબંધ, બંને પુણ્યના થાય. તેને પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય બંધાયું કહેવાય. તેથી ઉછું (૨) જો મન-વચન-કાયાના વિચાર-વર્તનાદિ ખરાબ હોવા સાથે આત્માનું વલણ પણ તે વખતે ખરાબ હોય તો બંધ અને અનુબંધ, બંને પાપના થાય. ત્યારે પાપાનુબંધી પાપ બંધાયું ગણાય.
(૩) પરન્તુ જો મન-વચન-કાયાદિના વિચાર-વર્તનાદિ સારાં હોવા છતાં ય આત્માનું વલણ તે વખતે જો ખરાબ હોય તો પુણ્યનો બંધ થવા છતાં ય અનુબંધ તો પાપનો પડે. તે વખતે પાપાનુબંધી પુણ્ય બંધાયું ગણાય.
(૪) પણ મન-વચન-કાયાદિના વિચાર-વર્તન ખરાબ હોવા છતાં ય આત્માનું વલણ તે વખતે જો સારું હોય તો પાપનો બંધ થવા છતાં ય અનુબંધ તો પુણ્યનો પડે. તે વખતે પુણ્યાનુબંધી પાપ બંધાયું કહેવાય.
આમ હવે ચાર પ્રકારના કર્મો થયા ગણાય. (૧) પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય : તારક : શાલિભદ્રને. (૨) પાપાનુબંધી પાપ : મારક : કાલસૌરિક કસાઈને. (૩)- પાંપાનુબંધી પુણ્ય : મારક : મમ્મણને. (૪) પુણ્યાનુબંધી પાપ : તારક : પુણિયાને.
