________________
જળચર, ખેચર, ચતુષ્પદ, ભુજપરિસર્પ અને ઉ૨૫રિસર્પ; આ પાંચે ય પ્રકારના પંચેન્દ્રિય તિર્યંચો પણ દરેક બે-બે પ્રકારના હોવાથી દસ પ્રકાર થાય છે. (૧) ગર્ભજ ઃ નર અને માદાનો સંયોગ થવાથી જેમની ઉત્પત્તિ થાય તેઓ ગર્ભજ કહેવાય છે.
(૨) સંમૂચ્છિમ : જેમને ઉત્પન્ન કરવા માટે નર અને માદાના સંયોગનીં જરા ય જરૂર હોતી નથી. તેમને ઉત્પન્ન થવા માટે જરૂરી વાતાવરણ જો પેદા થાય તો માતા-પિતા વિના પણ તેઓ પેદા થઈ જાય છે. આપણે ચોમાસામાં જોઈએ છીએ કે જ્યાં એકાદ દેડકો પણ નહોતો ત્યાં વરસાદ પડતાંની સાથે ઢગલાબંધ દેડકાઓ ડ્રાઉં ડ્રાઉં કરતાં પેદા થઈ ગયેલા જણાય છે. માતા-પિતા વિના આ દેડકા અચાનક ક્યાંથી આવી ગયા?
પૂર્વે મરી ગયેલાં દેડકાઓના શરીરનો પાવડર જ્યાં પડેલો હોય, ત્યાં પાણી પડતાની સાથે, બેનું મિશ્રણ થવાથી એવું વાતાવરણ પેદા થાય છે કે તે નર-માદાના સંયોગ વિનાજ-અરે ! એકપણ દેડકાની ત્યાં હાજરી ન હોય તો ય–તેમાં દેડકાઓ પેદા થઈ જાય છે. તે સંમૂચ્છિમ દેડકા કહેવાય.
હમણાં હમણાં જાણવા મળ્યું છે કે જે જમીનની ફળદ્રુપતા ખલાસ થઈ ગઈ હોય છે, તે જમીનમાં ઉનાળામાં મોટા ખાડા ખોદાય છે. તેમાં ઝીંગા નામની માછલીનો પાવડર નાંખવામાં આવે છે, જેને તેઓ બીયારણ કહે છે, વરસાદ વરસતાં તે પાવડર અને પાણીનો સંયોગ એવું વાતાવરણ પેદા કરે છે કે જેના કારણે પુષ્કળ પ્રમાણમાં સંમુચ્છિમ માછલીઓ પેદા થઈ જાય છે, જેને તેઓ દરિયાઈ ફ્રુટ તરીકે ઓળખાવે છે. અરે ! આ ફ્રુટ નથી પણ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચજીવ છે. તેનો ભોજનાદિમાં કદી ય ઉપયોગ ન કરાય. આ માછલીનો આટો કરીને તેના બિસ્કીટ બનવા લાગ્યા છે. ક્યાંક ક્યાંક તો ઘઉંના આટામાં માછલીનો આટો મીક્ષ કરીને તેની રોટલી પણ બનવા લાગી છે. ભૂલથી પણ આપણા પેટમાં આ પદાર્થો ચાલ્યા ન જાય તે માટે જાગ્રત બનવું જરૂરી છે.
એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય કે ચરિન્દ્રિય જીવોને પેદા થવા માતાપિતાની જરૂર પડતી જ નથી. તેઓ બધા સંમૂકિમ છે, પણ ગર્ભજ નથી. ખાંડના ડબામાં કાંઈ જ ન હોય ને અચાનક ઢગલો કીડીઓ જોવા મળે ! કોણે તેને પેદા કરી ? તેના માતા-પિતા તો હતા જનહિ. સંમૂચ્છિમ હોવાથી અનુકૂળ વાતાવરણ મળતાં પેદા થઈ ગઈ. રસોડાનું નીચેનું કબાટ ખોલો ને ઢગલાબંધ વાંદા અચાનક દેખાય ! જીવાતનું નામોનિશાન ન હોય ને લાઈટ થતાં જ તેની આસપાસ પુષ્કળ જીવાતો દેખાય ! છાણના પોદલામાં અચાનક પુષ્કળ કીડાઓ ખદબદતાં ઉભરાય. આ બધાને પેદા કરવા કોઈ
૭૧
