________________
અરરર! આ બધું પરઠવતાં સુધીમાં તો કેટલી બધી કીડીઓ મરી જશે? ના, મારા જીવન ૬ હજારોના જીવન બરબાદ ન કરાય. આ કીડીઓને બચાવવા પ્રાણ આપવાની પણ મારી તૈયારી છે, પણ હું તેમને મરતી તો ન જ જોઈ શકું.” ક્ષણભર વિચારીને, તેઓ તે કીડીઓને બચાવવા જાતે જ તુંબડીનું કડવું ઝેર શાક ખાઈ ગયા!
આ બધા ઉદાહરણો જાણીને આપણે પણ કીડી, ધનેરા, માંકડ વગેરે જીવોની હિંસા ન થઈ જાય તેની પૂરેપૂરી કાળજી લેવાની છે.
મનમાં કદાચ સવાલ થશે કે કીડી જો તેઈન્દ્રિય હોય તો તેને આંખ ન હોવા છતાં દૂર પડેલા સાકરના ટૂકડા પાસે તે કેવી રીતે જાય છે? માંકડને આંખ ન હોવા છતાં ય રાત્રીના અંધારાની તેને શી રીતે ખબર પડે છે? તે રાત્રે જ કેમ નીકળે? અંધારામાં જ કેમ નીકળે? અજવાળું થતાં તે સંતાઈ જાય છે, તો અજવાળાની તેને ખબર શી રીતે પડે?
આ તે ઈન્દ્રિય જીવોને આંખ હોતી જ નથી. તેથી કીડી નથી સાકરને જોઈ શકતી કે માંકડ નથી અંધારા કે અજવાળાને જોઈ શક્તાં. પરંતુ તેઈન્દ્રિય જીવોની ધ્રાણેન્દ્રિય (ગંધ પારખવાની શક્તિ) સતેજ હોય છે. તેથી સાકરની ગંધ આવતાં જ કીડીઓ તે દિશામાં આગળ વધે છે. અંધારની પણ વિશિષ્ટ પ્રકારની ગંધ હોય છે. તેના આધારે માંકડને અંધારું થયાનો ખ્યાલ આવે છે અને ચટકા ભરવા બહાર નીકળે છે. અજવાળું થતાં, અંધારાની ગંધ દૂર થઈ જાય છે. તેથી બચવા માટે તે ક્યાંક સંતાઈ જાય છે!
ચઉરિન્દ્રિય જીવો જેમને શ્રોત્રેન્દ્રિય કાન) ન હોય, પણ તે સિવાયની ચક્ષુ (આંખ) સહિતની ચારેય ઈન્દ્રિયો હોય તે ચઉરિન્દ્રિય જીવો કહેવાય. વીંછી, માખી, ભમરી, ભમરા, મચ્છર વગેરે ચઉરિન્દ્રિય જીવો છે. સામાન્યતઃ જેને છે કે આઠ પગ હોય અને માથા ઉપર શીંગડા જેવા બે વાળ હોય તે ચઉરિન્દ્રિય જીવ હોય.
એક સંન્યાસી તળાવમાં સ્નાન કરતા હતા, ત્યારે વીંછી તેમના હાથ ઉપર ડંખ મારીને પાણીમાં પડ્યો. હાથમાં સખત વેદના થતી હતી, છતાં ય સંન્યાસીએ તે વીંછીને લઈને કિનારે મૂક્યો. વીંછી ખ મારીને પાછો પાણીમાં પડ્યો. સંન્યાસી જાણતા હતા કે પાણીમાં વીંછી મરી જવાનો છે. તે મરે નહિ તેથી ફરી વીંછીને લઈને તેમણે તેને કિનારે મૂક્યો. ફરી વીંછી ડંખ મારીને પાણીમાં પડ્યો. જ્યારે તેને બચાવવા સંન્યાસી પ્રયત્ન કરતા હતા, ત્યારે કોઈકે પૂછયું, અરે ! મરવા દો ને એને ! તમને ડંખ મારે છે તો ય તેને બચાવવા બહાર કાઢો છો?
સંન્યાસીએ જવાબ આપ્યો. વીંછીનો સ્વભાવ છે ડંખ દેવાનો, મારો સ્વભાવ છે જીવોને બચાવવાનો. જો વીંછી પોતાનો સ્વભાવ છોડવા તૈયાર ન હોય તો મારે મારો સ્વભાવ શી રીતે છોડાય ? સતત અપકાર કરી રહેલાં ઉપર પણ ઉપકારનો ધોધ
