________________
આગસ્ટથી નવેમ્બર, ]
જૈિન સાહિત્યચય
કામે લગાડાય છે. અત્યાર સુધીમાં જે જ તેમનું સુરતસંગ્રામ કાવ્ય “અપભ્રષ્ટ ગિર શોધખેળ થઈ છે તેમાં નરસિંહ મહેતાની માં એટલે કે અપભ્રંશમાં છે. જેવી રીતે પુર્વે થયેલા કેઈ સમર્થ કવિનું નામ મળી આપણું આ આદિ કવિના ઉત્તમ કાવ્યની આવ્યું નથી, કે જે એમને આદિ કવિના સ્થા- ભાષા અપભ્રંશ નામે ઓળખાવ્યા છતા નથી ઉથલાવી પાડે. પરંતુ ભાષાની બાબતમાં ગુજરાતી જ છે, તેવી રીતે હેમાચાર્યની અષ્ટાતે કહેવું જોઇએ કે, ઇસવીસનના પંદરમાં ધ્યાચી ને અપભ્રંશ તે ગુજરાતીજ છે. એટલે શતકની મર્યાદા જે બંધાયેલી છે તે ચારસે દરજજો વૈદિક ભાષા જે સામાન્ય રીતે સંસ્કૃત પાંચસે વર્ષ અથવા કદાચ તેથી પણ બેએક નામથી ઓળખાય છે, તે લાકિક સંસ્કતથી સદી વધારે પાછી હઠાવવી પડશે. કેઈ કહેશે ભાષા શાસ્ત્રીની દષ્ટિએ ભિન્ન છે, તેટલે દરજે કે તમે તે ભીમદેવ અને સિદ્ધરાજના સમ- અથવા તેથી પણ વિશેષ આ અપભ્રશ જે યની વાત કરે છે; પણ હેમાચાર્યજ તે પ્રાકૃત નામથી પ્રસિદ્ધ છે તે મહારાણી સમયની ભાષાને એમની અધ્યાયમાં અપ- આદિ પ્રાકૃતથી ભિન્ન છે. પ્રાકૃતનું વ્યાકરણ બ્રસ નામ આપે છે. એ કહેવું ખરું છે; કલેવર સંસ્કૃત વ્યાકરણનાં મૂળતત્વોનું બંધા પણ અપભ્રંશ નામથી ભૂલા ખાવાનો નથી. યલું છે. જે Synthetical stage એટલે જે નામથી જ દેરાઇવે, તે અખાની વાણીને સમસ્ત દશામાં સંસ્કૃત છે તેજ દશામાં નિર્દિષ્ટ ગુજરાતી નહિ. આપશે નહિ પણ આ પ્રાકૃત છે. સંસ્કૃતનાજ રૂપાખ્યાનના પ્રત્ય કહેવી પડશે; કેમકે વેદાંતી કવિ પિતજ તેને
ઘસાયલા પ્રાકૃતમાં કાયમ રહ્યા છે. અપપ્રાકૃત નામ આપે છે. ભાલણને પદ્મનાભ
બ્રશમાં એ પ્રત્યયો છેકાએક ઘસાઈ જઈ પણુ કાદંબરી અને કાન્હડદે પ્રબંધ પાકૃતમાં
તેમની જગા નવા પ્રત્યાથી પુરવામાં લખ્યાનું જણાવે છે. એ કાવ્યની ભાખા
આવે છે. નામનું પ્રથમના એક વચનનું મહારાષ્ટ્ર, રૉનિ , સા રે કારી પ્રાકૃત ૨૫ અને ક્રિયાપદનું વર્તમાન કાળનું
અંગ એ અપભ્રંશમાં મૂળ બને છે ને તેના છે નહિ, પણ ગુજરાતી જ છે. કેવળ નામ
ઉપર સમગ્ર રૂપાખ્યાનની ઈમારત બંધાય છે. ઉપર આધાર રહેતું હોય, તે નરસિંહ મહે. એ રીતે જેને Analytical stage એટલે તાને ગૂજરાતીને આદિ કવિ કહી શકાશે નહિ; વ્યસ્ત દશા કહે છે તેમાં અપભ્રંશ ભાષાને કેમકે તેમના પિતાનાજ શબ્દમાં કહિયે, તે પ્રવેશ કરતી આપણે જોઈયે છિયે.
બારમા અગિયારમા શતકનું ગુજરાતી કેવા પ્રકારનું હતું તે બતાવતાં કેશવલાલભાઈ
અપભ્રંશ અથવા પ્રાચીન ગુજરાતીના વ્યાકરણ આદિ પ્રાકૃત બાલીઓના પાણિની પ્રવર્તક અને પ્રાકૃત બેલીઓના પાણિની તરીકે શ્રી હેમાચાર્ય આચાર્ય ભગવાન હેમાચાર્યને ઓળખાવે છે તેઓ
તેમ કરતાં, બારમા અગિયારમા શતકની ભાષા કેવી હતી તે બતાવવા અર્થે હેમાચાર્ય પ્રણીત “અષ્ટાધ્યાયી ”માંથી નીચે પ્રમાણે ઉદાહરણો આપે છે કે, ”
वायसु उडावन्ति अइ पिउ दिठ्ठ सहसत्ति । भद्धा वलया महिहि गय अद्धा फुट तडत्ति
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
