________________
સનાતન જન.
િમાચથી જીન.
બકુલ, અશે, ચંપક, આદિ અનેક પિતાપિતાની વિશિષ્ટ ક્રિયા ફુટ જણાય છે; વિધ વનસ્પતિનાં આવાં શરીર જીવ વ્યાપાર અથવા વનસ્પતિમાત્ર પોતપોતાની રતુએજ વિના મનુષ્ય શરીરના જેવા ધર્મવાળો હોઈ શકે ફલ આપે છે. આ બધી જે ક્રિયા કહી તે નહી. જુઓ. જે પ્રકારે, પુરૂષ શરીર, બાલકુ તમામ તર્વાદિમાં જ્ઞાન ન હોય તે સંભવે નહીં; માર, વૃદ્ધ આદિ દશા પરિણામ ભોગવતું હોવાથી માટે વનસ્પતિ ચેતના છે એ સિદ્ધ થયું. વળી ચેતનાવાન અધિષ્ટાતાવાળું સ્પષ્ટ ચેતવાળું મનુષ્યાદિ શરીર જેમ રત્નાદિનો છેદ થતાં સુજણાય છે, તેજ પ્રકારે વનસ્પતિ શરીરને પણ તેવું મીરાન પણ 13 કાય છે, તેમ તરૂશરીર પણ ફલ વલ્લવ મુકુ
કે તે જાણવું. કેમકે કેતકતરૂ બાલ જગ્યું, યુવા થયું, લાદિ છિન્ન થતાં સુકાવા માંડે છે. એવો જે વૃદ્ધ થયું, એમ અનુભવ થાય છે; અને એમ
ધર્મ તે અચેતનને ઘટે નહીં. વળી મનુષ્ય વનસ્પતિશરીર પુરૂ શરીર તુલ્ય છે એમ સમ
શરીર જેમ સ્તનપાન વ્યંજનૈદનાદિ આહાર જાય છે, માટે તે ચેતનાવાળું પણ છેજ.
લેવાથી આહારનું બનેલું છે તેમ વનસ્પતિવળી બાલકુમાર વૃદ્ધાદિ અવસ્થા વિશેષથકી
શરીર પણ પૃથકીજલાદિ આહાર લેવાથી આ મનુષ્ય શરીર જેમ ક્રમે ક્રમે વૃદ્ધિ પામતું જણાય
હારનું બને છે. ને આ રીતે આહાર લેવો તે છે, તેજ પ્રકારે વનસ્પતિશરીર પણ અંકુર,
અચેતનને બનતું નથી, માટે વનસ્પતિશરીર કિસલય, શાખ, પ્રશખ, આદિ અવસ્થા વિ.
સચેતન છે. વળી જેમ મનુષ્ય શરીર નિયતાયુષ્ય શેવથકી વૃદ્ધિ પામે છે. તેમ જ વળી મનુષ્ય
વાળું છે તેમ વનસ્પતિશરીર પણ નિયતાયુ શરીર જેમ જ્ઞાનવાન છે તેમ વનસ્પતિશરીર
વાળું છે, ને તેનું બહુમાં બહુ આયુષ દશહપણ તેવું છે, કેમકે શમી, અગત્ય, આમલકી,
જાર જેટલું છે. તેમજ મનુષ્ય શરીર ઈચ્છાનિષ્ટ કડી, આદિ અનેકને નિદ્રા અને પ્રબોધ હોય
આહારથી જેમ વૃદ્ધિ હાનિવાળું જણાય છે છે તેથી જ્ઞાનવત્વ ઘટે છે. તેમજ મૂલમાં દાટેલા દ્રવ્યરાશિને વૃક્ષ પિતાનાં મુવાડીઆંથી
તેમ વનસ્પતિશરીર પણ જણાય છે. વળી મને વીટી લે છે; વડ, પીપળા, લીંબડા વગેરેને વર્ષ
નુષ્ય શરીરને નાના પ્રકારના રોગથી જેમ પાંડુ ઋતુના મેઘનાદ તથા શિશિર વાયુથી અંકુર
વ, ઉદરદ્ધિ, શેફ, કૃશત્વ, અંગુલીનાસિકાદિનું
નમી જવું, ગળી જવું આદિ જણાય છે, તેમ ફૂટે છે; અશેકતને નૂપુર ધારણ કરેલા એવા
વનસ્પતિશરીરને પણ રોગ થકી પુષ્પ ફલ સુકુમાર કામિની ચરણને પ્રહાર થતાં પલ્લવ કુસુમાદિ આવે છે; ફણસને યુવતિના આલિં.
પત્રત્વચાદિ બદલાઈ જાય છે, કે જતાં રહે છે. નથી તેમ થાય છે: બકુલને સુગંધી દારૂને
જેમ મનુષ્ય શરીરને ઔષધ પ્રયોગથી વૃદ્ધિ હાનિ કાગળો રેડવાથી તેમ થાય છે; ચંપકને સુરક્ષિ
કે ભાગ્યાતુટયા કુટયાનું મટી જવાપણું થાય અને નિમલ એવા જલના સિંચનથી તે છે, તેજ પ્રકારે વનસ્પતિ શરીરને પણ થાય
છે. મનુષ્ય શરીરને જેમ રસાયનસ્નાદિ ઉપથાય છે; તિલકને કટાક્ષ જેવાથી તેમ થાય છે;
યોગથી વિશિષ્ટ કાંતિ, રસ, બલ આદિ પ્રાપ્ત થાય શિરીષને પંચમસ્વર સંભળાવ્યાથી પુષ્પ આવે છે, તેમ વનસ્પતિને પણ વિશિષ્ટ નભે જલાદિ છે; પદ્માદિ પ્રભાતે વિકસે છે, ઘેઘાતકી આદિ સિંચનથી વિશિષ્ટ રસ વીર્ય નિષ્પવાદિ થઈ સંધ્યાકાળે ખીલે છે, ને પોયણી વગેરે ચઢે આવે છે, જેમાં સ્ત્રી શરીરને દેહદાદિ પૂર્ણ દયમાં પ્રફુલ્લ થાય છે. મેઘણિ થતાંજ ઘાસ કરવા પછી પુત્રાદિ પ્રસવ થાય છે, તેમ વનઉગી નીકળે છે; વેલીઓ યોગ્ય આશ્રયને શે- સ્પતિ શરીરને પણ દેહદ પૂર્ણ કર્યા પછી ધીને ઉપર ચઢે છે; લાભાલુ વગેરે હાથ અડ- ફલ પુષ્પાદિ જણાય છે. ત્યારે હવે વનસ્પતિનું કાડતાં મીચાઈ જાય છે; એમ વનસ્પતિમાત્રને સચેતનવ સાધવાને પ્રથગ આ પ્રમાણે,
sષની સેવા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
