________________
૩૩૮
સનાતન જન.
| માવાયો 11,
પિતાના “એક બીજાને સરખાવી જોતાં વીજ રાખતી ખાસ પ્રતિક્રિયાઓ અસ્તિત્વ ધરાવે છે ળીના પ્રયોગથી સિદ્ધ થતું પ્રાણી ગુણધર્મશાસ્ત્ર” એ સત્ય વાતમાં અદેશ લાવનાર જેટલો અજ્ઞ ( Comparative Electro-Physiolo- માણસ મારી કલ્પના પ્રમાણે કઈ નથી. એક gy ) એ નામનું પુસ્તક કે જે હમણાંજ જીવતું જ્ઞાનતંતુ મૃતજ્ઞાનતંતુ કરતાં જુદીજ
મેસર્સ લગમેન્સ ગ્રીનની કંપની’ એ પ્રસિદ્ધ રીતે પ્રતિક્રિયા કરે છે. પરંતુ નકકર દ્રવ્યને સા. કર્યું છે તેમાં વિસ્તારપૂર્વક જણાવેલ છે. ડા- ધારણ રીતે પિતાનું જ બંધારણ હોય છે એ કટર બેઝના પ્રથમ પુસ્તકને સાર એ બતા- વાત સ્પષ્ટ છે. બંધારણ એટલે તે નકકર વવાનો હતો કે, પહેલાં એમ જે મનાતું હતું દ્રવ્યમાં પિતાની અંદર રહેલા અંતર્ગત પરમા કે પ્રાણિઓના જીવતાં સ્નાયુની ઝીણી શીરાઓ શુઓની પ્રતિક્રિયાઓ કે જેપર તે નકકર દ્રવ્ય જ ફકત પ્રતિક્રિયા આપી શકે છે, તે હવે નું નકકરપણું જલીય અને વાયવીય દ્રવ્ય ઘણે માટે અંશે વનસ્પતિની નસેમાં પણ સાથે સરખામણીમાં આધાર રાખે છે; આમ જોઈ શકાય છે, એટલું જ નહીં પણ જડ વ.
હોવાથી પ્રાણીગુણધમત્તાની’ તે નકકર દ્રવ્યના સ્તુઓ જેવી કે કલઈનાં પતરાં અને બીજા
નકકર પણને લઇને તેના પર પિતા નાં સાધન
ઉપયોગ કરવાથી કઈ પ્રતિક્રિયાઓ થશે તે જા સઘળા જડ પદાર્થોમાં દેખી શકાય છે. સજીવ
પ્યા વગર પોતાની તપાસમાં ખરી અને પાકી વસ્તુ જેવી કે પ્રાણીઓ અને વનસ્પતિ એ
શોધ સુધારા તથા વધારા સાથે કરી શકે એમ દ્રવ્ય વસ્તુઓ છે, અને તેઓ પોતાની અંદર ધારવું ભાગ્યેજ સંભવિત છે. રહેલા પરમાણુઓના પ્રતિક્રિયાઓ જેવી રીતે “ કુદરતમાં સદા એકયતા રહેલી છે એ અસ્ત્રાને થાક લાગે છે તે વખતે જેવી પ્રતિ. મુખ્ય વિચારથીજ દેરાઈને ડાકટર બોઝ સજીવ ક્રિયાઓ થાય છે તેવી દર્શાવે છે. જેમ ડેકટર વનસ્પતિની નસેને ચેતન વૃદ્ધિ આપતાં તેના
છે દરશાવેલું જણાય છે તેમ આ પ્રતિ. પર જેવી રીતે પ્રાણીઓની નસેપર તેમ થતાં ક્રિયાઓ જ્ઞાનતંતુને લાગતા શ્રમની સાથે
અસર થાય છે તેવી જ બરાબર અસર થાય છે અદ્રશ્યજ નહીં પરંતુ સંભવિત રીતે તે અદ્રશ્ય
એ બતાવી શક્યા છે, એટલું જ નહીં પરંતુ કરતાં પણ વિશેષ અને વિશેષ મળતી આવે
સાથે વિશેષ અને મહત્વનું એ દર્શાવી આ છે, જેની અંદર વસ્તુ પર થયેલી અસર પોતાની પ્યું છે કે ઘણા રોપાઓમાં અમુક ખાસ જ મેળે બરાબર નાંધાઈ જાય એવાં ઘણુજ ઉત્તમ તની ઉષ્ણતાવાહકતા, અને સચેતનાવાળા તા અને સૂમ યંત્રથી પિતાના પુસ્તકમાં બતાવેલી
તણાઓ છે કે જેને ભિન્ન રીતે ઓળખાવી તપાસોને દ્રઢ કરી તેને વિસ્તારપૂર્વક વધારવામાં શકાય અને તેનાં નામ દેખીતી રીતે પુર્ણ ડિકટર બેઝ ખાસ કરીને ઈયાનમાં રાખવા યથાર્થ પણે “વનસ્પતિના જ્ઞાનતંતુઓ” આપી યોગ્ય રીતે શકિતમાન નિવડયા છે. વળી વધારે શકાય. આ નામ જેઓ “પ્રાણગણુધર્માત્મિક જાણવા યોગ્ય છે એ થઈ પડશે કે, પોતાની વનસ્પતિશાસ્ત્રમાં(physiological Botany) તપાસના કેટલાક પરિણામો તે ડોકટર બોઝ હમણાં જ થયેલી વવારે શેધથી અભિજ્ઞાત હશે જર્મનીના માનસશાસ્ત્રીઓ પાસે ચયવાના છે તેઓને તો ઝાઝું અસંગત લાગશે નહીં. ઉ “પ્રાણુગુણધર્મશાની જુદી જુદી જાતની ચેત કત
કત શોધ એ છે કે રોપાઓમાં અમુક જાતની
ખાસ ઈકિયબુદ્ધિઓ છે અને તદુપરાંત તેઓમાં નાવૃદ્ધિથી સજીવ વસ્તુના યથાર્થ સ્વરૂપની
ખાસ જાતના ઈયિઅવયવો છે, જેવાં કે સૂર્યને ખાત્રી કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે. આપણે જેને
તેજથી જેના પર તરતજ અસર થતી હોય તેની જીંદગીના નામથી ઓળખીએ છીએ તે છે રચનાઓ કે જેને નાની આંખ-સૂમનયન દગીની સ્થિતિમાં રહેલી અથવા તે પર આધાર કહેવામાં આવે છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
