________________
સવજી છાયા
વાંસ પોલો છે, -માટે, વાંસળી બને છે સ્નેહરશ્મિ
રે જીવ! શાને ઓછું આણે? ગાણું તારું હોંશે ગા ને રિક્તત્વનું હૃદય સંકટ ના
ખાલી; ભલે તું હોય અધૂરો, ચિંતા તેની શાને? ધરીશ – એ પંક્તિથી
ઘડો ભરેલો ડૂબે હણ, અધૂરો મોજે હાણે! આપણે, અભાવને વિધેયાત્મક રૂપે ઓળખવાનો
તીરે રઝળતો ઘડૂલો ખાલી, તેને કોણ વખાણે? પ્રયત્ન આદર્યો. કાલે દુસ્તર
તેનું મૂલ્ય તરનારા પ્રીછે છે, કે કો ડૂબિયા જાણે. વીતી જશે -- એવો
ખાલી નભ આ પોલું પોલું ભર્યું એને કોણ માને? આશાવાદ પણ એ કાવ્યમાં
કોટિક દુનિયા એમાં વિલસે, વિરલા કો પરમાણે. ડોકાયો છે.
ખાલી ખાલી બંસી પોલી, ગાજે અવિરત ગાને : પછી એ જ અભાવનું એક નિરાળું સ્વરૂપ - ફાટેલા ખાલી ભલે તે હોય સુભાગી, હરિની બંસી થા ને ખિસ્સાની આડમાં મેં રાખી છે છલકાતી-મલકાતી મોજ
રે જીવી શાને ઓછું આણે? ગાણું હોંશે ગા ને! પણ જોઈ. અભાવની પણ સભર સમૃદ્ધિ માણી.
સ્નેહરશ્મિ ખુમારીથી ભરેલા દિલની આવી બાદશાહી પણ હોઈ શકે છે. એવી મસ્તીથી જીવી પણ શકાય છે.
જીવનનું ગાન તું હોંશેથી-પ્રેમથી ગા. ગાવા માટે તારી બધું બધે વરવું-વરવું નથી; નરવું પણ છે. પાસે બધું જ છે. ભલે તું ખાલી હતો. તેની ચિંતા ન કર. અભાવને ઊણપ ગણવાને બદલે ઉપયોગી ગણવાની ઘડો ભરેલો હોય તો ડૂબે છે, અધૂરો હોય તો તરે દ્રષ્ટિનું દાન આપણને, કવિ સ્નેહરશ્મિ કરી રહ્યા છે. છે. અધૂરાની પણ કિંમત છે અને એ કિંમતના કદરદાન રે જીવ! શાને ઓછું આણે? ગાણું તારું હોંશે ગાને! પણ છે. ખાલી ભલે તું હોય અધૂરો, ચિંતા તેની શાને? આકાશ કેટલું પોલું છે! ખાલી ભલે તું હોય અધૂરો, ચિંતા તેની શાને? પણ તેમાં જ દુનિયા રહી છે.
આપણે ઘણીવાર અન્યની સાથે બિનજરૂરી વાંસ પોલો છે. એટલે જ તો એ સૂર રેલાવે છે! સરખામણી કરીને નાહકના દુઃખી થતા હોઈએ છીએ. જે છે તે ઘણું છે. એની પણ આ અખિલ ભુવનમાં
આપણે કાંઈ નથી; આપણી પાસે કાંઈ નથી. જરૂરત છે. તેનો સહર્ષ સ્વીકાર કર. તેનો મહિમા કર. આવા વિચારને ઘૂંટીને આપણા રજ જેટલા ખાલીપાને
તેમાં મજા કર. મજામાં રહે. ગજ જેટલો ચીતરીને વાગોળ્યા કરીએ છીએ, અને પેલા એક ચિંતન-પ્રેરક (અને ચિંતા-પ્રેરક પણ) વાક્યને સાચું પાડતા રહીએ છીએ : “નબળા નસીબને વાગોળવાથી, એની શક્તિમાં વધારો થાય છે.”
એવા સમયે આપણને આપણી લઘુતાગ્રંથિનો ભેદ સમજાવનાર શબ્દો સાંપડે છે. જે જે પદાર્થો ખાલી છે તે જ તેની સાર્થકતા છે; એમ દર્શાવવા કવિ જીવને ઉદેશીસંબોધીને કાવ્યની માંગણી કરે છે : રે જીવ! તું શા માટે મનમાં ઓછું લાવે છે? તારા
ફેમિલી ઑફ મેન -તસ્વીર પ્રદર્શન
!
'
કાવ્ય-આસ્વાદ: ૨૦૭
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
