________________
શબ્દ બ્રહ્મની અગાધતા
શબ્દો તો એના એજ રહે છે.
રાજા મૂંઝાયો. આ તો વનવગડો. ગામઅર્થ બદલાતા રહે છે. અર્થ કાઢવાનું શરૂ કરીએ
મહેલથી ખાસું દૂર! અહીં આ બધું શું મળે? સ્ત્રીઓ તો, કાઢતા જ રહીએ. અર્થ ખૂટે નહીં! અર્થ કાઢનાર
સાથે પ્રિય બોલવું એવું નીતિકારોએ કહ્યું છે. લાંબી હોય તેવો તેમાંથી અર્થ નીકળે. વર્ષોનાં વહાણાં
મથામણ પછી ત્રણેયને સંતોષ થાય, વિનોદ થાય વીતતાં જાય તેમ-તેમ શબ્દના અર્થ બદલાતા રહે,
એવું વાક્ય બોલે છે સો નત્સિત્રણેય રાણીઓને વિસ્તરતા રહે. ક્યારેક સંકોચાતા પણ રહે! કોમળ
હળવા લહેકાથી અલગ-અલગ રીતે કહી પણ બને અને ક્યારેક કર્કશ પણ!
સંભળાવે છે. ઋષિઓએ શબ્દને બ્રહ્મ કહ્યો છે, તે આ
પહેલી રાણીને સમજાવે છે: સો નત્થિા તરસ સંદર્ભમાં જ. શબ્દની લીલા અનંત છે. ક્યારે કયો
લાગી એ સાચું પણ અહીં આટલામાં ક્યાંય સરોવર અર્થ પ્રગટશે તે કહેવું સહેલું નથી. શબ્દ એક જ
હોય તેવું જણાતું નથી, માટે તારી તરસ છીપાવી હોય છતાં, શ્રોતા-શ્રોતાએ અર્થ જુદા જુદા જણાય.
શકાય તેમ નથી. આવા ભાવનો એક પ્રસિદ્ધ કથા-પ્રસંગ છે :
બીજી રાણીને કહે છે નOિા. ભૂખ લાગે કોઈ એક દેશનો રાજા વિદ્વાન અને કવિ-હૃદય તે સમજી શકાય તેમ છે. પણ આપણે વનવિહાર હતો. તેને ત્રણ રાણી હતી. એકદા ત્રણે રાણીઓ
કરવા નીકળ્યા ત્યારે શર - બાણ લેવાનું વિસરી સાથે તે વન-વિહાર કરવા નીકળ્યો. વનની શોભા
ગયા; હવે શિકાર કેમ થાય ? તને ખાવાનું કેમ વૃક્ષો-વેલીઓ-પક્ષીઓ જોતાં-જોતાં બધા બહુ દૂર
આપી શકાય ? નીકળી ગયાં!
ત્રીજી, રસીલી રાણીને કહ્યું: સો નOિા વન ઘણીવાર સુધી આમ ભ્રમણ કરી એક ઘટાદાર
છે છતાં વાતાવરણ તો ઉપવન જેવું છે. ગાવાનું વૃક્ષની છાયામાં બધાં બેઠાં. થાક્યાં હતાં. ભૂખ્યાં
મન થઈ જાય એવું છે, પણ અત્યારે ગળું કહ્યું કામ પણ થયા હતા. ત્રણ રાણાએ રાજાની પાસ કરે તેમ નથી; તે માટે સ્વર નથી. પોતપોતાની માંગણી કરી. એક રાણી જે તરસી થઈ
આમ એક જ વાક્ય દ્વારા રાજા ત્રણેયને હતી. તેણે બાળક જેવા લહેકા કરી કહ્યું: ખૂબ તરસ સંતોષકારક ઉત્તર આપી શક્યા ! લાગી છે, પાણી પીવું છે. એ બોલી રહી ત્યાં બીજી
શબ્દની અસીમ શક્તિ હોવા છતાં શ્રોતા રાણી કહે: મને તરસ તો લાગી છે, અને ભૂખ પણ પોતાની શક્તિની મર્યાદામાં રહીને જ અર્થઘટન કરી બહુ લાગી છે. જુઓ ! મારી આંખો પણ ઊડી ઊતરી
શકે છે. આવી શકિતનો ભંડાર શબ્દ છે. એટલે જ ગઈ છે ! ત્રીજી રાણી બાકી રહે ? તેની માંગણી ઋષિમુનિઓએ શબ્દને બ્રહ્મ કહ્યો છે. જુદા જ પ્રકારની હતી : કેવું મધુર સુંદર શાંત
– આપણે પણ શબ્દની સમ્યગૂ ઉપાસના વાતાવરણ છે ! એક મજાનું ગીત સાંભળવાની તીવ્ર કરીએ. ઈચ્છા છે. તમારા સુંદર અવાજમાં એક ગીત સંભળાવો !
શબ્દ : ૩૨૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
