Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 02
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
तृतीयाध्यायस्य प्रथमः पादः है (कतरि) कर्तृवाची (लुङि) लुङ् लकार में (आत्मनेपदेषु) आत्मनेपद प्रत्ययों के परे होने पर।
उदा०-(लिपि) अलिपत (अङ्) । अलिप्त (सिच्)। उसने लिपाई की। (सिचि) असिचत (अङ्) । असिक्त (सिच्) । उसने सिंचाई की। (हा) अहत (अङ्) । अहास्त (सिच्)। उसने आह्वान किया (बुलाया)।
सिद्धि-(१) अलिपत । 'लिप उपदेहे' (तु०उ०) यहां आत्मनेपद में फिल-प्रत्यय के स्थान में अङ्-आदेश है।
(२) असिक्त। यहां उक्त लिप् धातु से आत्मनेपद में विकल्प पक्ष में चिल-प्रत्यय के स्थान में सिच्-आदेश है। 'झलो झलि (८।२।२६) से सिच्’ का लोप हो जाता है।
(३) असिचत। 'सिच क्षरणे (तु०उ०) पूर्ववत् अङ् आदेश है। . (४) असिक्त । उक्त सिच् धातु से पूर्ववत् सिच् आदेश है।
(५) अहत । हे स्पर्धायाम्' (भ्वा०उ०)। पूर्ववत् अङ् आदेश है। 'आतो लोप इटि च' (६।४।६४) से हा के आ का लोप होता है।
(६) अहास्त। उक्त हेञ् धातु से पूर्ववत् सिच् आदेश है।
अङ्
(१३) पुषादिद्युतालुदितः परस्मैपदेषु।५५ । प०वि०-पुषादि-धुतादि-लुदित: ५।१ परस्मैपदेषु ७।३ ।
स०-पुष आदिर्येषां ते पुषादयः, द्युत आदिर्येषां ते द्युतादयः, लुद् इत् यस्य स लुदित् । पुषादयश्च द्युतादयश्च लुदिच्च एतेषां समाहार: पुषादिद्युताय्लृदित्, तस्मात्-पुषादिद्युतालुदित: (बहुव्रीहिगर्भितसमाहारद्वन्द्वः)।
अनु०-कर्तरि अङ् इति चानुवर्तते। अन्वय:-पुषादिद्युतालुदितो धातोश्च्लेरङ् कतरि लुङि परस्मैपदेषु ।
अर्थ:-पुषादिभ्यो द्युतादिभ्य तृदिभ्यश्च धातुभ्य: परस्य च्लिप्रत्ययस्य स्थानेऽङ् आदेशो भवति, कर्तृवाचिनि लुङि परस्मैपदेषु परत:।
उदा०- (पुषादि:) पुष्-अपुषत् । शुष्-अशुषत्। (धुतादि:) द्युत्-अद्युतत् । श्विता-अश्वितत् । (लदित्) गम्ल-अगमत् । शक्ल-अशकत्।
आर्यभाषा-अर्थ-(पुषादिद्युताय्लूदित:) पुषादि, द्युतादि और लूदित् (धातो:) धातुओं से परे (प्ले:) चिलप्रत्यय के स्थान में (अङ्) अड् आदेश होता है, (कतरि) कर्तृवाची (लुङि) लुङ्लकार में (परस्मैपदेषु) परस्मैपद प्रत्ययों के परे होने पर।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org