Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 02
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar

View full book text
Previous | Next

Page 530
________________ तृतीयाध्यायस्य चतुर्थः पादः ५१७ (५) कृत: कटो भवता । यहां पूर्वोक्त सकर्मक कृ' धातु से निष्ठा' (३।२।१०२) से विहित 'क्त' प्रत्यय इस सूत्र से कर्मवाच्य अर्थ में होता है। (६) भुक्त ओदनो भवता । 'भुज्' धातु से पूर्ववत् । (७) ईषत्कर: कटो भवता । यहां 'ईषद्' उपपद, पूर्वोक्त सकर्मक कृ' धातु से 'ईषदुःसुषु कृच्छ्राकृच्छ्रार्थेषु खल्' (३।३।१२६) से विहित खल्' प्रत्यय इस सूत्र से कर्मवाच्य अर्थ में है। (८) दुष्कर: कटो भवता । पूर्ववत् । (९) ईषदाढ्यं भवं भवता । यहां ईषद्' उपपद, अकर्मक 'भू' धातु से ईषदुदु:सुषु०' (३ ।३ ।१२६) से विहित खल्' प्रत्यय इस सूत्र से भाववाच्य अर्थ में है। (१०) स्वाढ्यं भवं भवता । पूर्ववत् । आदिकर्मणि क्तः (कर्तरि कर्मणि भावे च) (५) आदिकर्मणि क्तः कर्तरि च७१। प०वि०-आदिकर्मणि ७ ।१ क्त: १।१ कर्तरि ७१ च अव्ययपदम् । स०-आदि च तत् कर्मेति आदिकर्म, तस्मिन्-आदिकर्मणि (कर्मधारयः)। अनु०-कर्मणि भावे चाकर्मकेभ्य इति चानुवर्तते। अन्वय:-आदिकणि क्त: कतरि कर्मणि भावे च । अर्थ:-आदिकर्मणि य: क्त: प्रत्ययो विहित: स कर्तरि कर्मणि भावे चार्थे भवति । आदिभूत: क्रियाक्षण आदिकर्मेत्युच्यते। उदा०- (कर्तरि) प्रकृत: कटं देवदत्तः। (कर्मणि) प्रकृतो कटो देवदत्तेन। (भावे) प्रकृतं देवदत्तेन। (कर्तरि) प्रभुक्त ओदनं देवदत्तः। (कर्मणि) प्रभुक्त ओदनो देवदत्तेन। (भावे) प्रभुक्तं देवदत्तेन। आर्यभाषा-अर्थ-(आदिकर्मणि) क्रिया के प्रारम्भिक क्षण अर्थ में विहित (क्त:) क्त-प्रत्यय (कतीर) कर्तृवाच्य (कमणि) कर्मवाच्य (च) और (भावे) भाववाच्य अर्थ में होता है। उदा०-(कर्ता) प्रकृत: कटं देवदत्तः । देवदत्त ने चटाई बनाना प्रारम्भ किया। (कर्म) प्रकृत: कटो देवदत्तेन । देवदत्त के द्वारा चटाई बनाना प्रारम्भ किया गया। (भाव) प्रकृतं देवदत्तेन । देवदत्त के द्वारा प्रारम्भ किया गया। (कर्तरि) प्रभुक्त ओदनं Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590