________________
પત્રો દ્વારા જૈનતત્ત્વ પરિચય
૫૨
ગુણ સંપૂર્ણ સાકરમાં વ્યાપેલો છે તેમ તે રસ ગુણની મિઠાસની પર્યાય સંપૂર્ણ સાકરમાં રહેલી છે.
દ્રવ્ય ગુણ અને પર્યાયનું ક્ષેત્ર (વિસ્તાર) એક જ હોય તોપણ દ્રવ્ય અને ગુણ એ અનાદિઅનંત-કાયમ ટકવાવાળાં-ધ્રુવ છે અને પર્યાય તે એક સમય પુરતી ટકનારી છે. પ્રત્યેક સમયે નવી નવી પર્યાય થતી હોય છે. જુની પર્યાયનો નાશ અને નવી પર્યાયની ઉત્પત્તિ એક જ સમયે થાય છે, જેમ કે અંધકારનો નાશ અને પ્રકાશની ઉત્પત્તિ એક જ સમયે થતી હોય છે તેમ. એવું નથી કે, પહેલાં અંધારૂં કાઢી નાખી પછી પ્રકાશ કરવો પડે.
એક જ સમયે જુની પર્યાય નાશ પામે-તેનો વ્યય થયો અને તે જ સમયે નવી પર્યાય ઉત્પન્ન થઈ તેનો ઉત્પાદ થયો. આ વ્યય અને ઉત્પાદ દરેક સમયે ચાલુ જ રહે છે, પણ તેમ હોવાં છતાં દ્રવ્ય કાયમ રહે છે, દ્રવ્યના ગુણ કાયમ રહે છે. આ કાયમ રહેવાને ધ્રૌવ્ય અથવા ધ્રુવત્વ કહે છે.
જોતજોતામાં આપણે વસ્તુસ્વરૂપ વિષે બહુ મોટો સિદ્ધાંત શિખ્યાં, તે એ કે વસ્તુ અર્થાત દ્રવ્ય એ ઉત્પાદ વ્યય ધ્રૌવ્યયુકત છે. તત્ત્વાર્થસૂત્ર નામના ગ્રંથમાં સૂત્ર છે કે, ‘ઉત્પાન્વયધ્રૌવ્યયુક્તમ્ સત્' ‘ત્ દ્રવ્યનક્ષળમ્.' દ્રવ્યનું લક્ષણ સત્ છે અને સત્ ઉત્પાદ વ્યય ધ્રૌવ્યયુકત એટલે કે ઉત્પાદ વ્યય અને ધ્રુવતા સહિત છે.
દ્રવ્યમાં એક પર્યાયરૂપે ઉત્પાદ (ઉત્પાદ પર્યાયનો થયો), બીજી પર્યાયરૂપે વ્યય અને તે જ સમયે દ્રવ્ય કાયમ રહે છે. સોનાનો દાખલો જોઈએ, કંકણરૂપે (પર્યાયમાં) સોનું હતું. તેની વીંટી બનાવી. કંકણ પર્યાયનો વ્યય, વીંટી પર્યાયનો ઉત્પાદ અને સોનું સોનારૂપે કાયમ, આ બધું એક સમયે થાય છે.
કંકણ પર્યાયરૂપે સોનું હતું, તે સોનું પોતે વીંટીના પર્યાયરૂપે પલટયું એટલે વીંટી એ જે કાર્ય થયું તે સોનામાં થયું. સોનું પોતે વીંટીરૂપ થયું, એટલે વીંટીનો કર્તા સોનું છે. એના પરથી એમ સમજાય કે જે કાર્ય થયું
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
