________________
૭૫
દ્રવ્યત્વ ગુણ
પર્યાયથી ૧૦૦મી પર્યાય થાય ત્યાં સુધી એક સેકંડ જેટલો કાળ વીત્યો. આપણે હજી એક દાખલો જોઈએ જેથી ઝટ સમજાશે.
એક જન્મેલું બાળક છે. તેની શરીરની અવસ્થા દર સમયે બદલાતી બદલાતી તે બાળક એક વર્ષે વિશિષ્ટ અવસ્થાએ પહોંચે છે. કંઈક વૃદ્ધિ થઈ. એ વૃદ્ધિ માપવા માટે આપણે તે બાળકની ઉચાઈ, વજન, બાળકની માનસિક અને શારીરિક પ્રગતિ વિગેરે બાબતો જોઈએ છીએ. પણ જુદાં જુદાં બાળકોની ઓછા વત્તા પ્રમાણમાં વૃદ્ધિ થાય છે એટલે ચોકકસ કેટલી વખતે અવસ્થાઓ બદલાઈ તે કહેવા માટે કેટલો સમય વીત્યો એટલે જ કેટલી વાર પરિણમન કર્યું તે બતાવવા આપણે કાળની સાપેક્ષતાએ બાળક એક વર્ષનું થયું એમ કહીએ છીએ. પરંતુ પુગલ (શરીર) અને કાળદ્રવ્ય એ બન્ને ભિન્ન દ્રવ્યો છે તેઓ પોતાનાં જ પરિણમનનાં કર્તા છે.
વિદ્યાર્થીઓ ત્રણ કલાક બેસી પેપર લખે છે, તે કાર્ય વિદ્યાર્થી પોતે કરે છે કે તે ત્રણ કલાકના સમયે તે લખવાનું કાર્ય કર્યું ?
એક દાઝેલા પેશટે મને પૂછ્યું, “ડૉકટર, આ જખમો ક્યારે ભરાશે - સાજા થશે ?' જખમનાં લક્ષણો પરથી મે જણાવ્યું આઠ દિવસમાં તું સાજો થઈશ. તે પ્રમાણે તેના જખમો ભરાયાં. તેનાં અંગભૂત શક્તિથી રોગી અવસ્થા જઈ નિરોગી અવસ્થા પ્રાપ્ત થઈ. આ શક્તિને જ આપણે દ્રવ્યત્વ ગુણ કહીએ. જખમો ભરાવાની શક્તિ તેમાં જ હતી અને તે કાર્ય દરેક સમયે ચાલુ જ હતું, સમય સમય કરતાં આઠ દિવસમાં નિરોગી અવસ્થા પ્રાપ્ત થઈ. એ અવસ્થા શરીરની, શરીરમાં, શરીરના ગુણધમાંથી થઈ. શરીરમાં કેટલી અવસ્થા પલટાયા બાદ તે વિશિષ્ટ અવસ્થા આવી તે માપવા માટે, કાળદ્રવ્યની કેટલી અવસ્થાઓ થઈ તે માપીને આપણે આઠ દિવસ થયાં એમ કહીએ. કાળદ્રવ્ય ફકત પોતામાં પરિવર્તન કર્યું, શરીરમાં હસ્તક્ષેપ નથી કર્યો. તોપણ ઉપચારથી આપણે કહીએ છીએ કે આ કાર્ય કાળથી થયું. આ ઉપચારનો આરોપ જે દ્રવ્ય પર આવી શકે તેને નિમિત્ત કહેવાય છે. પણ નિમિત્ત કાર્યમાં કંઈ જ કરતું નથી, તે આપણે હમણાં જ સમજી લીધું.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
