________________
પત્રો દ્વારા જૈનતત્ત્વ પરિચય
૧૭૦
સમયસાર ગાથા ૩૧ માં લખેલું છે કે આ આત્મા ઈતર દ્રવ્યોથી જ્ઞાન સ્વભાવે “અધિક છે - શ્રેષ્ઠ છે. ઈન્દ્રિયોને જીતી જે જ્ઞાનસ્વભાવ દ્વારાઅિન્ય દ્રવ્યથી અધિક નિજ આત્માને જાણે છે, તેને જીતેન્દ્રિય કહે છે. અહીં મનુષ્ય પર્યાય વિષે કે વર્તમાન પ્રગટ જ્ઞાન વિષે ચર્ચા ચાલતી નથી. કહેતાં જ ત્રિકાલ શુદ્ધ કેવલજ્ઞાન શક્તિરૂપ અનંત ગુણસંપન્ન એવો હું એક, તે “હું” અર્થાત “સ્વ” વિષે આપણે ચર્ચા કરીએ છીએ. અને એવાં “સ્વ” નો – “હું” નો અનુભવ આપણને લેવો છે.
બોલતી વખતે આપણે “હું” એ શબ્દ શરીરસહિતની આ મનુષ્ય પર્યાય માટે વાપરીએ. તેમ બોલવું યોગ્ય હોય તોપણ તે ઉપચાર છે. ઉપચાર એ બોલવા પુરતો હોય છે. તેમ જ માનીએ તો તે ભૂલ થશે.
જેમ મા કહેતાં જ જન્મ આપનારી મારી મા એમ આપણાં લક્ષમાં આવે છે. દરેક જણની પોતાની મા હોય છે અને તે એક જ હોય છે. હવે સાસુને પણ ઉપચારથી મા કહેવામાં આવે છે, સાવકી માને પણ મા કહેવામાં આવે છે અને સભામાં મારી માતા-બહેનો કહી લાખો સ્ત્રીઓને માતા કહેવામાં આવે છે. પણ તે ઉપચાર છે, બોલવા પુરતો છે.
તમારે બેઉને પૂછે – તમારી મા કોણ ? તો તમે ફક્ત મારી સામે જ આંગળી બતાવશો. આવે વખતે દુનિયાની બધી સ્ત્રીઓ કંઈ માતાઓ નથી ? છે, પણ તેઓ ‘તમારી મા' નથી.
તે પ્રમાણે મારું જ્ઞાનદર્શન જેમાં છે તે જીવતત્ત્વ કહીએ તો સાહજિક જ પ્રશ્ન ઉઠે છે કે વિશ્વના ઈતર જીવો શું જીવો નથી ? એનો જવાબ એમ છે કે - તે જીવો તો છે પણ “સ્વ” જીવ અથવા મારું જીવતત્ત્વ નથી. સ્વ-જીવતત્વની અપેક્ષાએ ઈતર બધાં જીવો – મા, બાપ, પુત્ર, દેવ, ગુરૂ એ બધા ઈતર જીવો – અવતત્વમાં ગણાય છે. અરહંત સિદ્ધોને અજીવતત્ત્વ કહેતા જ લોકોને ધકકો બેસે, જલદી માનતા નથી અને ખરું કહીએ તો તે પચતું નથી.
સોલાપુરમાં ઈદ્રધ્વજવિધાન વખતે શિબિરમાં આમ જ બન્યું. કહઢાળાની બીજી ઢાલ હું સમજાવતી હતી. ત્યારે અજીવતત્ત્વનું સ્વરૂપ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
