________________
૮૫
પ્રમેયત્વ ગુણ
પુદ્ગલ રૂપી છે, ઈન્દ્રિયો દ્વારા તેનું જ્ઞાન થાય છે, એટલે આપણે માત્ર તેના પર વિશ્વાસ રાખીયે. જીવ, ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળ એ બધાં અમૂર્તિક-અરૂપી દ્રવ્યો છે અને ઈન્દ્રિયો વડે જાણમાં આવતા નથી. માટે તે દ્રવ્યોનું અસ્તિત્વ માનવા જ કેટલાંક તૈયાર હોતાં નથી. પણ તે દ્રવ્યોમાં પ્રમેયત્વ ગુણ હોવાથી સર્વજ્ઞોના જ્ઞાનમાં તો તે બધાં દ્રવ્યો આવે જ છે પણ જીવ દ્રવ્યમાં એવી વિશેષતા છે કે તેમાં પ્રમેયત્વ ગુણ પણ છે અને જ્ઞાન ગુણ પણ છે. આત્મા પોતાના જ્ઞાનગુણ દ્વારા પોતાને જાણી શકે છે અને આત્મા પોતાના પ્રમેયત્વગુણથી પોતાના જ્ઞાનમાં આવી શકે છે.
પોતાનાં શુદ્ધસ્વરૂપનો-અતીન્દ્રિય આનંદનો અનુભવ અવશ્ય પોતાના જ્ઞાનમાં આવે છે. સમ્યદર્શન થાય તો પોતાને ખબર પડતી નથી, તે માત્ર કેવળજ્ઞાનીઓને જ જણાય એમ માનવું ન્યાયસંગત નથી અને શાસ્ત્રસંમત તો બિલકુલ નથી.
જ્ઞાનગુણ હોવાથી આત્માને શાયક' કહેવામાં આવે છે. અને પ્રમેય ગુણ હોવાથી ‘ય’ અથવા પ્રમેય' કહેવામાં આવે છે. જીવ જ્ઞાયક છે અને અન્ય બધાં દ્રવ્યો જોય છે. એટલે કે આ વિશ્વના બધાં દ્રવ્યો સાથે જીવનો “યજ્ઞાયક' સંબંધ છે. જીવ સ્વતંત્રપણે જ્ઞાયક છે અને અન્ય દ્રવ્યો સ્વતંત્રપણે પ્રમેય અર્થાત જોય છે. પણ અન્ય દ્રવ્યોને પોતાનાં શેય ન માનતા આ જીવ તેઓમાં એકત્વ, મમત્વ, કર્તૃત્વ, ભોકતૃત્વ માની દુઃખી થાય છે.
આત્મખ્યાતિ ગ્રંથમાં બહુ જ સુંદર ઉદાહરણ આપ્યું છે. ચંદ્રનું ચાંદણું ભૂમિ પર પડી ભૂમિ પ્રકાશિત થાય છે માટે તે ભૂમિ કંઈ ચંદ્રની થઈ જતી નથી. ચંદ્રનું ત ચાંદણું જ હોય છે, ભૂમિ તો ભૂમિની જ રહે છે. તેમ જ જીવ દ્રવ્ય જ્ઞાનથી ઈતર દ્રવ્યોને જાણે છે એટલે પ્રકાશિત કરે છે તેથી અન્ય દ્રવ્યો જીવના નથી થઈ જતાં, જીવનું માત્ર જ્ઞાન છે, અન્ય દ્રવ્યો તેઓના તેઓમાં જ છે, પ્રમેયત્વ ગુણથી જ્ઞાનમાં આવે છે - જાણવામાં આવે છે, પરંતુ જ્ઞાનમાં પ્રવેશ કરતાં નથી. જ્ઞાન પણ જાણે છે એટલે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
