________________
૧૩૯
સાત તત્ત્વોનું સ્વરૂપ (ભાગ - ૨)
પણ શકય નથી. આપણી નજર તેના ઉપરથી ખસેડી કાયમ રહેનારા ત્રિકાલી ધ્રુવ અંશ પર સ્થિર કરવાની છે - આશ્રય લેવાનો છે. તેમાં ‘પણું સ્થાપિત થાય કે ઉપયોગ એની મેળે જ તે તરફ વળે છે.
સાયનમાં આપણાં ઘરની સામે મેનરોડ હોવાથી એક વખતે દશદશ લેનમાં ગાડીઓ દોડતી હોય છે અને ટૂંફિકનો ઘોંઘાટ હંમેશ કાને પડતો હોય છે. તોયે આપણી ગાડીનો હૉર્ન તમને કેવો તરત વરતાઈ (ઓળખાઈ) જાય છે, કારણ ત્યાં પોતાપણાનો ભાવ છે.
જીવતત્ત્વ એ દષ્ટિનો વિષય છે. નેમબાજી કરતાં દષ્ટિ સ્થિર માત્ર લક્ષ્ય પર કેન્દ્રિત કરાય છે. ત્યારે ઈતર બાબતોનો સદ્ભાવ હોય છે પરંતુ તે નજરમાં આવતી નથી. કારણ નજર માત્ર એક જ બિંદુ પર કેન્દ્રિત કરેલી હોય છે. તે મુજબ પર્યાયોમાં અનિત્યતા, અનેકતા, અપૂર્ણતા, મલિનતા હોય, તોય નજરમાં તે બધી ગૌણ કરી ફકત ધ્રુવ નિત્ય અંશ પર નજર સ્થિર કરતાં – આ જ હું એવું “સ્વ” પણું સ્થાપિત કરતાં જીવતત્ત્વ ભિન્ન અનુભવમાં આવી શકશે.
તમે કહેશો તો પછી અજીવતત્ત્વને શા માટે જાણવું ? કારણ અજીવતત્ત્વમાં અહંબુદ્ધિ - હું પણું-એકત્વ થઈ શકે છે. પરજીવ, પરદ્રવ્ય બધા અજીવતત્ત્વ છે કારણ શ્રદ્ધામાં તેઓને સ્થાન નથી. તે માટે બધાં અજીવ દ્રવ્યોને અને ઈતર જીવોને જાણતાં બેસવું નથી. તો એ બધાં અજીવતત્ત્વો છે એમ જાણી, અવતત્ત્વ એટલે હું નથી એવું જ્ઞાન કરવાનું છે. મુખ્યત્વે શરીરથી ભિન્ન જાણવું છે. કારણ અમારી એકત્વબુદ્ધિ હિમાલય પર્વત સાથે થતી નથી, વિશ્વના ઈતર અનંત પદાર્થો સાથે થતી નથી પરંતુ પ્રાપ્ત શરીર સાથે સંયોગ સાથે થાય છે.
આપણે કેવળ શરીર સાથે એકત્ર કરી થોભતાં નથી તો ક્રોધાદિ કષાયો સાથે પણ એકત્વ, મમત્વ સ્થાપિત કરીએ છીએ. હું બહુ દયાળુ છું, અમુક વ્યક્તિ ક્રોધી છે, તમુક માણસ માયાચારી છે એવા રાગ પરિણામોથી આપણે એકત્વ સ્થાપિત કરી તેને આપણો સ્વભાવ માનીએ છીએ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
