________________
પુદ્ગલના વિશેષ ગુણ અને પર્યાયો
ઉપરોકત સંપૂર્ણ વિવેચન પરથી સમજાશે કે સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણની આ પર્યાયો તેમ જ શબ્દ પર્યાય એ બધી પુદ્ગલોની પર્યાયો છે. પુદ્દગલ પોતે પોતાની પર્યાયોને જાણતું નથી,, પોતાની વિશિષ્ટ પર્યાયોથી પુદ્ગલોને કંઈ જ સુખ કે દુ:ખ થતું નથી. તેથી વિશિષ્ટ પર્યાય સારી કે ખરાબ એવો પ્રશ્ન જ ઉદ્ભવતો નથી.
૧૦૫
આ બધી પર્યાયોને જાણનારો જીવ છે. પણ અજ્ઞાનવશ આ જીવ તે પર્યાયરૂપે હું પોતે છું એમ માને છે. શરીરની પર્યાયોને પુદ્ગલોની પર્યાયો ન માની અજ્ઞાની જીવ પોતાનું સ્વરૂપ માને છે. હું ગોરો, હું હલકો કે ભારે, મારા હાથ નરમ, મારા વાળ રૂક્ષ એવું આપણે માન્યું અને તેમાં વિશિષ્ટ પર્યાય સારી કે ખરાબ માની, ઈષ્ટ કે અનિષ્ટ માની કારણવગર સુખ દુ:ખ માનતાં આવ્યાં. સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણની પર્યાયો તેમ જ શબ્દ પર્યાય પુદ્ગલ દ્રવ્યની છે, એ પર્યાયનો કર્તા પુદ્ગલ છે. જીવ માત્ર તેઓને જાણનારો છે. પરંતુ આ જીવે આ બધી પર્યાયોનો કર્તા પોતાને માન્યો. હું સ્વાદિષ્ટ રસોઈ બનાવું છું, નરમ રોટલીઓ બનાવું છું, રંગબેરંગી ચિત્રો દોરૂં છું, સુસ્વર અવાજમાં ગાઉ છું એમ જ માન્યું. જીવ ફકત ઈન્દ્રિયો દ્વારા આ પર્યાયોને જાણે છે પણ તે જ્ઞાન થતાં તેમાં જ સુખ દુ:ખ માની આ જીવ તે પર્યાયોનો ભોકતા બનવા જાય છે. ગુલાબજાંબુ ખાતાં રસગુણની મીઠી પર્યાયનું આપણને જ્ઞાન થાય, પરંતુ તેમાં સુખની કલ્પના કરી આ જીવ તેમાં જ રમમાણ થાય છે. તેમાં ખરેખર સુખ હોત તો ૭-૮ ગુલાબજાંબુ ખાધાં પછી આપણે થોભ્યા ન હોત, ખાતા જ રહ્યાં હોત.
શરીરની દુર્ગંધની પર્યાય ગમતી નથી ત્યારે તેના પર સેટ છાંટી આપણે સુખ માનીએ, પોતે સુગંધિત થયાં એમ માનીએ, ખરૂં જોતાં જીવદ્રવ્યમાં ગંધ ગુણ નથી તેથી શરીરની દુર્ગંધની પર્યાય પણ જીવની નથી તેમ અત્તરની સુગંધ પર્યાય પણ જીવની નથી.
જીવ પાંચ ઇન્દ્રિયોના માધ્યમથી તે પર્યાયોનું જ્ઞાન કરે છે. સ્પર્શેન્દ્રિયો વડે પુદ્ગલના સ્પર્શનું, રસનેન્દ્રિય વડે રસનું, ઘ્રાણેન્દ્રિય વડે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
