________________
પત્રો દ્વારા જૈનતત્ત્વ પરિચય
જીવ દ્રવ્યનો આકાર નાનો મોટો થાય છે એટલે કે તેનો સંકોચ વિસ્તાર થાય તોય જીવદ્રવ્યનાં જે અસંખ્યાત પ્રદેશ છે તે કાયમ રહે છે. દા.ત. પિજાયેલા રૂનો ઢગલો દેખાય તો પણ તે એક નાનકડાં ઓશિકામાં ભરવામાં આવે કે મોટો સ્પંજ દબાવીને હાથની મુઠ્ઠીમાં પકડાય છે. ત્યારે તે રૂ અથવા સ્પંજ જેટલાનો તેટલો જ રહે છે, માત્ર ઓછી જગ્યા રોકે છે.
જીવદ્રવ્યનો આકાર નાનો મોટો થાય એટલે તેનો સંકોચ વિસ્તાર થાય તોપણ બધાં અસંખ્યાત પ્રદેશો તો કાયમ રહે છે, સિવાય દ્રવ્યમાંના અનંત ગુણો પણ કાયમ રહે છે. સૂક્ષ્મ જીવોથી માંડી ઘણાં મોટા આકારના પ્રાણીઓ સુધી અનેક આકારના જીવો જોવામાં આવે છે પણ તે બધાં અનંત ગુણોયુકત હોય છે. અનંતપ્રદેશી આકાશમાં તેમ જ એકપ્રદેશી કાળદ્રવ્યમાં અને એકપ્રદેશી પુદ્ગલ પરમાણમાં પ્રત્યેકમાં અનંતગુણો છે.
આદિનાથ ભગવાન ૫૦૦ ધનુષ ઉચા અને મહાવીર ભગવાન ૭ હાથ ઉચા-વર્તમાનમાં સિદ્ધ અવસ્થામાં બિરાજમાન છે. તેમના આકારમાં ફરક હોવા છતાં પણ બીજ અનંત ગુણોની પર્યાયોમાં કંઈ જ ફરક નથી. બન્ને અનંત ચતુષ્ટય યુક્ત છે. તેમના બધાં અનંત ગુણોનું પૂર્ણ સામર્થ્ય પ્રકટ થયેલું છે. તેથી ભગવાન મહાવીર કરતાં આદિનાથનું જ્ઞાન કે સુખ વધુ હશે એમ માનવાનું કારણ નથી. રોજીંદા જીવનમાં પણ આપણે જોઈએ કે, બુદ્ધિ કોઈની ઉચાઈ અને જાડાઈ પર આધાર રાખતી નથી. માટે ઠિંગણી વ્યક્તિએ પોતાને હીન અને ઊચી વ્યક્તિએ પોતાને શ્રેષ્ઠ માનવું યોગ્ય ન ગણાય. અહીં હજુ એક વાત કહેવી છે કે સિદ્ધોને શરીર નથી તો તેમનો આકાર પોલો હશે, શૂન્ય જેવો અભાવાત્મક હશે એવી ખોટી માન્યતા કોઈની હોય છે. પહેલાં સિદ્ધોની કેટલીક મૂર્તઓ પણ ધાતુમાં કોતરેલી હતી. પરંતુ સિદ્ધ જીવનો ઠોસ એટલે ઘન આકાર છે. આત્મતત્ત્વને વિજ્ઞાનઘન એમ કહ્યું છે. જીવોમાં અનંતગુણ ઠાંસી ઠાંસીને ભરેલાં છે.
પ્રદેશત્વ ગુણની પ્રત્યેક સમયે નવી પર્યાય થતી હોય છે. પ્રદેશત્વગુણના આ વિશેષ કાર્યને (પરિણમનને) વ્યંજનપર્યાય એમ કહે છે. પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં અનંત ગુણો હોય છે. તે બધાં ગુણોનું પરિણમન
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
