________________
બળવાન્ આવેશયુક્ત બને તો બહુ ભયંકર. એ જ કારણે જેટલું બળ તેટલી ક્ષમા હોવી ઘટે. શ્રી લક્ષ્મણજી જેટલા બળવાન છે તેટલા જ ક્ષમાશીલ છે. બળ વધે તેમ ક્ષમા વધવી જોઈએ. જેને વાતવાતમાં ઝટ ગુસ્સો આવે છે, તે વસ્તુત: નબળો જ છે પણ બળવાન નથી. સમર્થ પુરુષો વાતવાતમાં હથીયાર છોડતા નથી. કેમકે એમનાં બાણ છૂટયા પછી પાછાં હાથમાં આવતાં નથી. અને ધાર્યું નિશાન વિધે જ છે. બળવાન પુરુષો જો વાતવાતમાં હથિયાર છોડે તો જગતમાં જીવે કોણ? વળી સમર્થ પુરુષો દયાળુ પણ એવા હોય છે કે દુશ્મનને પણ ચેતવ્યા વિના તો તેઓ કંઈ કરે જ નહિ. મહા બળવાન શ્રી લક્ષ્મણજી જાણે છે કે, આ પામરોને ખબર નથી કે, અમે કોણ છીએ ?' અને એ જ કારણે આ રીતે ધસી આવતા પામરો સામે પોતાના બળનો ઉપયોગ નહીં કરતાં તમે જેની સામે ધસી આવો છો એ કોઈ સામાન્ય નથી – એમ જણાવવા માટે સાચા બળનું દર્શન કરાવતાં ધનુષ્યનો માત્ર ટંકાર જ કર્યો.
અજ્ઞાત એ જ ખરી આફત ધનુષ્યના ટંકારને પણ મ્લેચ્છો સહી ન શક્યાં, ત્રાસ પામી ગયાં, શરણે આવ્યાં, પોતાની વિગત જણાવી, અવિનયની ક્ષમા પણ માંગી, આવા પણ પૂર્વે હતા. એવા પાપ કરીને છૂપાવતાં નહીં. પણ પ્રસંગ આવે ખુલ્લાં થતાં, ખુલ્લી રીતે કહેતાં એવાઓને યોગ્ય સામગ્રી મળી જાય તો સારા થતાં પણ વાર ન લાગે. આજે તો જુઠ્ઠાને સત્યવાદી કહેવરાવવું છે. શાખ વગર શાહ કહેવરાવવું છે. એક પણ ઉત્તમ કામ કર્યા વિના શેઠ કહેવરાવવું છે. બુદ્ધિનો છાંટો નહિ અને વિદ્વાન મનાવરાવવું છે. આવાઓનો શી રીતે ઉદ્ધાર થાય ? આવાઓ ધર્મશૂર નથી બની શકતા. પણ પ્રસંગે પાપથી કંપી પાપને કબૂલ કરનારા અને ધર્મને શરણે જનારા જ ધર્મશૂર બની શકે છે. પુણ્યશાળીના દર્શન માત્રથી પાપનો એકરાર કરવાની વૃત્તિ એ આત્માની યોગ્યતા સૂચવે છે. એ યોગ્યતાના યોગે જ સેનાપતિએ પાપોના એકરારપૂર્વક શરણનો સ્વીકાર કર્યો.
કલ્યાણમાલાની કરુણ કથની... ૨૩