________________
કરવી પડે છે. એ ઓછું કષ્ટ છે ? છતાં તમને એ ક્ષ્ટરૂપ લાગતું નથી. (૧૯૧ અને કષ્ટરૂપ લાગે છે તો ય નિભાવી લેવું-સહી લેવું એ જ શ્રેયસ્કર છે, એમ તમે માન્યું છે, માટે સંસારની ઉપાધિઓ સહન કરી શકો છો. જો એ રીતે આત્મકલ્યાણને માટે તમે સહનશીલ બનો તો સંસાર કરતાં સંયમની સાધના તમને સુલભ લાગ્યા વિના રહે નહિ. માત્ર ધ્યેય ફેરવવું જોઈએ. ધ્યેય રે એટલે સંયમની સાધના કરતાં સહવા પડતા પરિષહો સહવામાં આનંદ આવે.
બીજી વસ્તુ એ પણ સમજ્વા જેવી છે કે, સંસારમાં તમે આટલું બધું સહન કરો છતાં કર્મનાં બંધન વધતાં જ જાય અને સંયમનું ક્સ્ટ જેમ-જેમ સમભાવથી સહન કરાય તેમ-તેમ કર્મના બંધન તૂટતાં જાય. આત્મા લઘુકર્મી બને તેમ તેની અંદરની શક્તિઓ પણ ખીલતી જાય, એટલે સંયમની આરાધના અથવા તો કહો મોક્ષની સાધના ધીરે ધીરે અત્યંત સુલભ બની જાય.
સંસાર કરતાં સંયમનો માર્ગ વધારે સહેલો છે આથી તો કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાએ ફરમાવ્યું છે કે, માણસ યૌવન અવસ્થામાં વિષયાભિમુખ બનીને વિષયોની સાધનામાં વો તત્પર બને છે તેવી જો મુક્તિની સાધનામાં તત્પર બને તો શું બાકી રહે ? કશું જ નહિ ! માણસનું ધ્યેય ફરવું જોઈએ. એટલું સમજાઈ જાય કે સંસાર દુ:ખદાયી છે. અને સંયમ સુખદાયી છે, અને પછી એ સંયમની આરાધના તરફ વળે, વિષયકષાયથી પરાર્મુખ બને, તો મુક્તિની સાધના તેવાને માટે સહજ છે, પરંતુ આ મનોદશા આવવી એ સહેલું નથી. મુક્તિ સિવાયનું કોઈ ધ્યેય જ ન રહેવું જોઈએ. બધાં ધ્યેયો ભૂલાઈ જવા જોઈએ. મુક્તિની સાધના એ જ એક લક્ષ્ય બની વું જોઈએ. આ બને તો સંયમનો વિકટ જણાતો પંથ, દુનિયાદારીના સુસાધ્ય ગણાતા પંથ કરતાં પણ વધારે સહેલો લાગ્યા વિના રહે નહિ.
આ પ્રસંગમાંથી સમજ્જાનું તો ખાસ એ જ છે કે, આત્મા નિશ્ચિત લક્ષ્યવાળો બને, પછી તે કેટલો સહનશીલ બની શકે છે ? શંબૂકનું સૂર્યહાસ ખડ્ગને સાધવું એ જ સાધ્ય થયું. એટલે માતાપિતાએ વારવા છતાં પણ શંબૂકે તે માન્યું નહિ. ઘરબાર ને કુટુંબ
વિષય-કષાયની આધીનતા અને નિર્મળ વિવેક...૮
