________________
અર્થાતુ-અનેક પ્રમાણ (સામાન્ય-વિશેષ જ્ઞાનાદિ) વડે જે નય માપે (ગ્રહે, વસ્તુનો નિશ્ચય કરે) તે નૈગમ. આનૈગમની નિર્યુક્તિ એટલે વ્યુત્પત્તિ છે. અન્યનયોનું લક્ષણ પણ આ પ્રમાણે કહીશું.
(૧) “નામ” શબ્દ મુખ્ય રાખીને “દ” નો “પૂછશકિત્વ ને લઈને લોપ થવાથી “નૈમ” શબ્દ બને છે. તેનો અર્થ એ થાય છે કે- જે નય અનેક પ્રમાણોથી વસ્તુની વિચારણા કરે તે નૈગમનય કહેવાય છે.
અથવા “નિયાનો વિસ્તાર માં નમઃ” -નિગમ એટલે વિકલ્પ, તેમાં જે હોય તે નૈગમનય કહેવાય છે.
આ નય લોકપ્રસિદ્ધ વસ્તુનો પ્રતિપાદક છે. વસ્તુમાં રહેલા સામાન્ય અંશને પણ માને છે અને વસ્તુમાં રહેલા વિશેષ અંશને પણ માને છે. તેમજ વસ્તુના સામાન્ય અંશ અને વિશેષ અંશ એ બન્નેએ ગૌણ મુખ્યભાવે પણ માને છે.
અર્થાત્ આ નય વસ્તુને સામાન્યથી વિચારે છે, વિશેષથી વિચારે છે, અને સામાન્ય વિશેષથી પણ વિચારે છે. જુઓ
(૧) ઘટ બનાવવા માટે જંગલમાં માટી લેવા જતા એવા પ્રજાપતિ કુંભારને પૂછવામાં આવે કે, "અરે ચેતનજી!હાલમાં તમારી શું પ્રવૃત્તિ ચાલે છે?" આ રીતે પૂછવામાં આવે ત્યારે તે જવાબ આપશે કે, "માટીના ઘડા બનાવવાની પ્રવૃત્તિ ચાલે છે."
ચેતનજી કુંભારની આ પ્રવૃત્તિ પ્રારંભમાં જંગલમાંથી માટી લાવવાની ક્રિયાથી માંડીને ઘડો તૈયાર કરવા સુધીની એ સમસ્ત પ્રવૃત્તિ ઘટ (ઘડા) ની છે.
-
-
-
-
---
-
--
-
---
-
-
=
22 ]
