________________
જેના વડે પદાર્થ વચનના વિષયભૂત જે કરાય તે "શબ્દનય" કહેવાય છે.
વિશ્વમાં સર્વ વ્યવહારો ભાષાના આધારે ચાલે છે. કોઇપણ પદાર્થનું કથન કરવું હોય તો શબ્દ સિવાય થઇ શકતું નથી. અરૂપી પદાર્થો વચનથી કહી શકાતા નથી છતાં પણ તેની અમુક સંજ્ઞા કરી શબ્દથી કહેવાય છે.
આ નય શબ્દથી વાચ્ય વસ્તુને જ મુખ્ય રૂપે ગ્રહણ કરે છે વ્યાકરણ-વ્યુત્પત્તિ દ્વારા સિદ્ધ થયેલા સર્વ શબ્દોને સ્વીકારે છે. પ્રકૃતિ-પ્રત્યયાદિકથી પણ અર્થમાં રૂઢ થયેલા એવા સર્વ શબ્દોને પણ માન્ય રાખે છે. જ્યાં લિંગભેદ કે વચનભેદ થયેલા હોય ત્યાં સમાન અર્થ છે એમ આ શબ્દનય સ્વીકારતો નથી. એવા સ્થળમાં તો અર્થભેદ માને છે.
ઋજુસૂત્રની જેમ લિંગ, વચન, કાલાદિના ભેદથી શબ્દને અભિન્ન નહીં માનતાં આ નય ભિન્ન જુદા માને છે.
પ્રશ્ન - આ શબ્દનય કયા નિક્ષેપાને અભિમત છે ? ઉત્તર - આ નય ઋજુસૂત્રની જેમ ચારે નિક્ષેપાને નહીં માનતાં, માત્ર ભાવ નિક્ષેપાને જ સત્ માને છે. અર્થાત્ - આ શબ્દનય ભાવનિક્ષેપને અભિમત પદાર્થોનો મુખ્યપણે બોધ કરે છે. જેમકે -"જિન" શબ્દમાં ચારે નિક્ષેપા ઘટે છે.
જેનું જિન એવું નામ આપ્યું હોય તે "નામજિન" મૂર્તિપ્રતિમા-બિમ્બમાં કે ચિત્રપટમાં જે જિનની સ્થાપના કરેલ હોય તે સ્થાપનાજિન, જે જીવો ભવિષ્યજિન થવાના છે તે જીવો દ્રવ્યજિન અને જેઓ ભૂમિતલ ઉપર કેવલીપણે વિચરતા હોય તે ભાવજિન કહેવાય છે.
91
