________________
--
-
-
ઉપસંહાર નયની આવિચારણા અતિ સૂમ છે. બુદ્ધિથી ચિંતન મનન કરવા યોગ્ય છે.
કોઈપણ વસ્તુનું જ્ઞાન બે રીતે થઈ શકે છે. એક પ્રમાણથી અને બીજું નથી.
શ્રી ઉમાસ્વાતિવાચકવિરચિત “તત્ત્વાથધામસૂત્ર” માં પણ કહ્યું છે કે
“પુના-નવૈધામઃ” (૩૫૦ ૨, રજૂ. ૬) -પ્રમાણ અને નય વડે જ્ઞાન થાય છે.
શાસ્ત્રકાર ભગવંતોએ નયને પ્રમાણનો અંશ માન્યો છે. પ્રમાણમાં પણ આગમ અથવા શ્રુત (શાસ્ત્રો પ્રમાણનો એ અંશ છે.
સ્યાદ્વાદ (અનેકાન્તવાદ) અને નય એ બન્ને વચ્ચેનો સમ્બન્ધ સિંધુ અને બિંદુ જેવો છે.
જેમ બિંદુ એ સિવુ નથી. તેમ સિમ્પથી જુદું પણ નથી. સિન્ધનો (સમુદ્રનો) એ એક અંશ છે.
એજ પ્રમાણે નય એ સ્યાદ્વાદ-અનેકાન્તવાદથી ભિન્નનથી, સસ્યાદ્વાદ સ્વરૂપ નથી, પણ સ્યાદ્વાદનું એ એક અંગ છે.
સર્વ નદીઓ જેમ સાગરમાં મળે છે તેમ એ સર્વ નદી અરુપી નવો સ્યાદ્વાદ-અનેકાન્તવાદરુપી સિન્ધમાં ભળી જાય છે. | આ સાતે નય પ્રત્યેક વસ્તુ માટે પોતપોતાની માન્યતાના અભિપ્રાયો ધરાવે છે. એ અભિપ્રાયો એકબીજાથી ભિન્ન હોવા છતાં પણ, એ જ સાતેયો ભેગા થઈને સ્યાદ્વાદ-અનેકાન્તવાદ
=
in
E
