________________
જેમકે- (૧) મૈગમનય
જ્યારે આપણે કોઈપણ વસ્તુનું સામાન્ય અને વિશેષ સ્વરૂપાત્મક અને લક્ષણાત્મક વર્ણન કરીશું, ત્યારે તે બન્ને સ્વરૂપનો નૈગમન સ્વીકાર કરશે, પણ તેનો પરિચય તે જુદીજુદી રીતે આપશે.
વિશ્વના સર્વ વ્યવહારમાં નૈગમનયની પ્રધાનતા છે. | "સ્યાતુ" પદથી સમલંકૃત આ નૈગમનયને માનનાર અને તે પ્રમાણે ચાલનાર જો અન્યનયોનો વિરોધ ન કરે તો જૈનદર્શનની દૃષ્ટિએ તે સમ્યગુદૃષ્ટિ કહેવાય છે, અને નૈગમનય સિવાય અન્ય નયોનો જો વિરોધ કરે તો તે મિથ્યાષ્ટિ કહેવાય છે.
vido Hi 241 4014 447 "Fognrative knowledge" એમ પણ કહે છે. | (૨) સંગ્રહનય - આ નવ વસ્તુના સામાન્ય સ્વરૂપનો પરિચય આપે છે. નૈગમયમાં આપણે સામાન્ય અને વિશેષ એવા બે સ્વરૂપો જોયા. તેમાંથી વસ્તુના સામાન્ય સ્વરૂપને જ સ્વીકારનાર આ નય છે. હવે જ્યારે આ નય "સ્યાતુ પદથી સમલંકૃત બને છે ત્યારે તે વસ્તુના સામાન્ય સ્વરૂપને જ માત્ર ઓળખાવે છે, છતાં પણ અન્યનયોનો વિરોધ કરતો નથી.
અંગ્રેજીમાં આ સંગ્રહનયને "Colletive or synthetle approach" એમ કહે છે.
(૩) વ્યવહારનય- આ નય વસ્તુના વિશેષ સ્વરૂપને જ માત્ર માને છે. જ્યારે નૈગમનયે વસ્તુના સામાન્ય અને વિશેષ એવા બે સ્વરૂપોને જુદા જુદા બતાવ્યા, સંગ્રહાયે એમાંના સામાન્ય સ્વરૂપનું નિરૂપણ કર્યું, ત્યારે આ વ્યવહાર નય વસ્તુનું
