________________
કર્મક્ષયનું જે કારણ તે ધર્મ." અર્થાતુ - જીવ આત્માનો મૂળ સ્વભાવ જે મોક્ષરૂપી કાર્યને કરે તે ધર્મ કહેવાય છે. એ પ્રમાણે ધર્મમાં ઘટતી સાતનયની ઘટના જાણવી. સાતે નયથી ઘટતું સિદ્ધપણું.
નૈગમાદિ સાતે નયથી સિદ્ધપણું ઘટાવી શકાય છે. તે આ પ્રમાણે
(૧) નૈગમનય કહે છે કે – સંસારી સર્વ જીવ આત્માના આઠ રુચકપ્રદેશ સિદ્ધાત્માના જેવા નિર્મળ છે, માટે સંસારના પણ સર્વ જીવસિદ્ધ છે.
(૨) સંગ્રહનય કહે છે કે - સંસારી સર્વ જીવ આત્માની સત્તા સિદ્ધાત્માની સમાન છે. આથી સંગ્રહનદ્રવ્યાર્થિકનયની અવસ્થાને સ્વીકારી અને પર્યાયાર્થિકનયથી કર્મયુક્ત અવસ્થાને
ટાળી.
(૩) વ્યવહારનય કહે છે કે વિદ્યા લબ્ધિ વગેરે વડે કરીને જે સિદ્ધ થયા તે સિદ્ધ. આથી વ્યવહારનયે બાહ્યતપક્રિયાદિકને સ્વીકારી.
(૪) ઋજુસૂત્રનય કહે છે કે જેણે નિજાત્માની સિદ્ધપણાની સત્તા પીછાની અને ધ્યાનના ઉપયોગમાં પણ તેજવર્તતો હોય તે તે સમયે સિદ્ધ કહેવાય. આ જુસૂત્રનયે સમ્યકત્વવંતને અર્થાત સમીતી જીવ-આત્માને સિદ્ધની સમાન કહ્યો.
(૫) શબ્દનય કહે છે કે- નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય અને ભાવ એ ચાર નિપેક્ષાએ કરીને જે આત્માના શુદ્ધ શુકલ ધ્યાનના પરિણામ તે સિદ્ધ.
