________________
પ્રશ્ન - સંગ્રહનયના કેટલા પ્રકાર છે અને કયા કયા ? ઉત્તર - સામાન્ય સંગ્રહ (ઓઘ સંગ્રહ) અને વિશેષ સંગ્રહ એમ બે પ્રકાર (ભેદ) સંગ્રહનયના છે. અથવા પરસંગ્રહ અને અપર સંગ્રહ એમ બે પ્રકાર (ભેદ) સંગ્રહનયના છે. પ્રશ્ન - સંગ્રહનયને નિક્ષેપા કેટલા અભિમત છે ?
N
ઉત્તર - નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય અને ભાવ એમ ચારે નિક્ષેપા સંગ્રહનયને અભિમત છે.
પ્રશ્ન - સંગ્રહનયને અનુસરનારા કયા કયા દર્શન છે ? ઉત્તર – આ સંગ્રહનયને અનુસરનારા "સાંખ્ય દર્શન" અને "(અદ્વૈત) વેદાન્ત દર્શન" છે.
સાંખ્ય દર્શન પાંચ ભૂત પાંચ તન્માત્રામાં, પાંચ તન્માત્રાદિ સોળ પદાર્થો અહંકારમાં અહંકાર બુદ્ધિમાં અને બુદ્ધિપ્રકૃતિમાં શમી જાય છે.
એ પ્રમાણે સાંખ્ય દર્શન સમ્પૂર્ણ વિશ્વને પ્રકૃતિ અને આત્મામાં સંગૃહીત કરી લે છે એ સંગ્રહનયને આશ્રયીને છે. વળી વિશ્વના સર્વ પદાર્થોને બ્રહ્મસ્વરૂપ માની “બ્રહ્મતત્વ જ્ઞાનું મિથ્યા” પ્રમાણે અદ્વૈત વેદાન્ત દર્શન જે કહે છે તે પણ સંગ્રહનયને અવલંબીને જ. આ બન્ને દર્શનો સંગ્રહનય સિવાય અન્ય નયોની માન્યતા માનતા ન હોવાથી એ (સાંખ્ય અને વેદાન્ત) બન્ને દર્શનો મિથ્યા છે.
(6)
પ્રશ્ન - સાત નય પૈકી ત્રીજા વ્યવહારનયનું સ્વરૂપ શું ? ઉત્તર - વિ–વિશેષળ, અવજ્ઞતિ-પ્રખ્યાતિ, પાયનુ કૃતિ વ્યવહારઃ । વિશેષે કરીને જે પદાર્થોનું નિરૂપણ કરે છે તે "વ્યવહારનય" કહેવાય છે.
84
