________________
|
રૂ પૂMાત્ પુર:-પૂ. નામના રાક્ષસનો વિનાશ
કરવાથી પુરંદર. | ક “શા પતિઃ શાંતિઃ- શચિનો પતિ શચિપતિ. ||
આમાં ઈન્દ્ર, શક, પુરંદર અને શચિપતિ એ સર્વે પર્યાય વાચક શબ્દો છે તેમાં એકાર્થપણું હોવા છતાં પણ તેને ગૌણ કરી શબ્દ પર્યાયના ભેદે તેના અર્થનું પણ ભિન્નપણે આ નયન
માને છે. | એ જ પ્રમાણે "ઘટ", "કુંભ", "કલશ" આદિમાં પણ જાણવું | "ઘટ" શબ્દનો અર્થ અને "કુંભ" શબ્દનો અર્થ જુદો છે. લોકમાં જે એક અર્થ છે તે તો શબ્દ નયની અપેક્ષાએ છે. આ નયની અપેક્ષાએ નથી. "ઘટ", "કુંભ", "કલશ" ઇત્યાદિ શબ્દો પણ "પટ", "મઠ", "સ્તસ્મ" વેગેરે શબ્દોની જેમ ભિન્ન ભિન્ન વ્યુત્પત્તિવાળા હોવાથી તે જુદા જુદા અર્થના વાચક છે કારણકે, એક શબ્દથી એક જ વસ્તુ વાચ્ય થઈ શકે, પણ એક અર્થમાં અનેક શબ્દની પ્રવૃત્તિ નહોઈ શકે. જુઓ "ઘટ", શબ્દથી "ઘટ". વાચ્ય બની શકે, પણ "કલશ"કે"કુંભ" નહિ એ જ રીતે "કુટ" શબ્દથી "કુટ" વાચ્ય બની શકે, પણ કુંભ" કે "ઘટ" નહિ. માટે જ કહેવાય છે કે- "ઘટનાતુ ઘટ" "કુટના, કુટ" ઇત્યાદિ.
આ સમભિરૂઢ નય પર્યાયાર્થિક નયનો ત્રીજો ભેદ છે. એવંભૂતનય
"शब्दानां स्वप्रवृत्तिनिमित्तभूतक्रियाविशिष्टमर्थं वाच्यत्वेनाभ्युपगच्छन्नेवं भूतः ।"
-જે ક્રિયાને લઈને શબ્દની પ્રવૃત્તિ થાય છે, તે જ ક્રિયા વિશિષ્ટ અર્થને વસ્તુ પ્રકાશે ત્યારે જ એવંભૂતનય કહેવાય છે.
