________________
આ નય એમ જણાવે છે કે- જ્યારે શબ્દથી વાચ્ય અર્થની પ્રવૃત્તિ થતી હોય ત્યારે જ તે વસ્તુનો તે શબ્દથી વ્યવહાર થઇ શકે. અર્થાત્ જ્યાં તે તે શબ્દ અર્થની પ્રવૃત્તિ થતી હોય તો જ ત્યાં તે તે શબ્દનો ઉપયોગ કરવો એ ઉચિત છે.
તે તે શબ્દની વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે તે સમયે તે વસ્તુમાં ક્રિયા થતી હોય તો જ તેને સત તરીકે આ નય માને છે. ક્રિયા શબ્દને જ સ્વીકારે છે. જુઓ
(૧) તીર્થંકર પરમાત્મા જ્યારે દેશના આપી રહ્યા હોય ત્યારે જ તે તીર્થંકર કહેવાય, પણ દેવછંદામાં બિરાજમાન તીર્થંકર પરમાત્માને તીર્થંકર ન કહેવાય એમ આ નય કહે છે.
(૨) રાજા જ્યારે છત્ર-ચામરાદિકથી શોભતો હોય ત્યારે જ તે રાજા કહેવાય, પણ સ્નાન કરતો હોય કે ભોજન કરતો હોય તે વખતે તેને રાજા ન કહેવાય એમ આ નય જણાવે છે.
(૩) ઐશ્વર્ય અનુભવવાની ક્રિયા કરતો હોય ત્યારે જ ઇન્દ્ર કહેવાય. શક્તિ ક્રિયામાં પરિણત હોય ત્યારે જ શક્ર કહેવાય. પુરુને વિદારવામાં પ્રવર્તેલો હોય ત્યારે જ પુરંદર કહેવાય. એ ત્રણે દૃષ્ટાંત આ એવંભૂત નયનાં જાણવાં.
એ ઉપરાંત આ અવભૂત નય (૧) જાતિ, (૨) ગુણ (૩) ક્રિયા, (૪) સંબંધ અને (૫) યદચ્છા એ પાંચ પ્રકારની શબ્દ પ્રવૃત્તિને નિશ્ચયથી નહિં, પણ વ્યવહાર માત્રથી જ સ્વીકારે છે.
તે આ પ્રમાણે
(૧) જાતિશબ્દ એ ક્રિયા શબ્દ જ છે.
જેમકે- "ગચ્છતીતિ ગૌઃ" જવાની ક્રિયા કરે તે ગાય. એ જ
49
