________________
જેમકે વેદાન્ત દર્શન વગેરે. વેદાન્તદર્શન સંગ્રહનયને માને છે. એક જ સતુ એવા પરમ બ્રહ્મને એકાંતે પારમાર્થિક તત્ત્વ તરીકે એ વેદાન્તદર્શન સ્વીકારે છે.
દ્રવ્યનું "સત્ત્વ" સ્વીકારે છે એ બરાબર છે, પણ એકાંત સત્ત્વ, સત્ત્વવ્યતિરિક્ત અન્ય કંઇજ નહિ. એ માન્યતા હોવાથી તે વેદાંતદર્શન પણ પર સંગ્રહાભાસ છે. આથી પર સંગ્રહાભાસી વેદાન્તદર્શન છે એમ જાણવું.
(૨) અપર સંગ્રહાભાસ- - -
દ્રવ્યત્વ, ગુણત્વ આદિને જ એકાંતે માનનાર અને તેના વિશેષનો નિષેધ કરનાર અપર સંગ્રહાભાસ છે.
તે કહે છે કે-"દ્રવ્યત્વ એજ મહત્વ છે." અર્થાત્ દ્રવ્યમાં રહેલા ગુણ વગેરે તત્ત્વ નથી.
સામાન્યપણે વસ્તુ છે, પણ સામાન્ય-વિશેષ ઉભયપણે
નથી.
(૩) વ્યવહારાભાસ
અપરમાર્થિક દ્રવ્યપર્યાયના વિભાગને ગ્રહણ કરનાર આ વ્યવહારાભાસ છે.
નાસ્તિક ચાર્વાકદર્શન પ્રત્યક્ષ-પરોક્ષ પ્રમાણથી સિદ્ધ એવા જીવ, પુષ્ય, પાપ, સ્વર્ગ, નરક, મોક્ષ વગેરેને માનતું નથી. લોકપ્રત્યક્ષથી જીવપણું દૃષ્ટિગોચર નથી માટે જીવ નથી, એમ જાહેર કરી સ્વકલ્પનાએ સ્કૂલ દૃષ્ટિએ લોકવર્ગને કુમાર્ગે
પ્રવર્તાવે છે.
અર્થાત્ તે જીવના દ્રવ્યપર્યાય વિભાગને એ તો કલ્પનારૂપ છે. એવા આરોપ કરીને તેનું અસમર્થન કરે છે અને ભૂતચતુષ્ટય
60
