________________
(૧)નૈગમાભાસ, (૨) સંગ્રહાભાસ, (૩) વ્યવહારભાસ, (૪) ઋજુસૂત્રાભાસ, (૫) શબ્દાભાસ, (૨) સમભિરૂઢભાસ, અને (૭) એવંભૂતાભાસ.
એ સાતે પ્રકારના નયાભાસોને નિરુપણ દ્વારા ક્રમશઃ વિચારીએ.
(૧) નૈગમાભાસ
ધર્મદ્રયને, ધર્મેદ્રયને અથવા ધર્મ-ધર્મીને એકાંત જે ભિન્ન ભિન્ન માને તે નૈગમાભાસ કહેવાય છે. જેના દ્રષ્ટાંતો નીચે પ્રમાણે છે. (૧) “ભામનિ સત્ ચૈતન્યપરસ્પર મત્યન્ત પથમૂતે ”!
-આત્મામાં સત્ત્વ અને ચૈતન્યએ બન્ને ધર્મ પરસ્પર અત્યંત ભિન્ન છે.
અહીં સત્ત્વ અને ચૈતન્ય ધર્મદ્રયને પરસ્પર એકાંત ભિન્ન માનવા રૂપ ધર્મદ્રય નૈગમાભાસ છે.
(૨) “વસ્તુપર્યાયવ દ્રવ્યમ્” -વસ્તુ-પર્યાયવાળું એદ્રવ્ય
-
-
- -
અહીંદ્રવ્ય અને વસ્તુએબન્ને ધર્મી છે. તે ધર્મેદ્રયને પરસ્પર એકાંત ભિન્ન માનવારૂપ ધર્મીય નૈગમાભાસ છે. | (૩) “ક્ષાઢ સુદ્ધા વિષયાસગવડ” -વિષયાસક્તા
જીવ એક ક્ષણ સુખી છે. અહીં "સુખી" એ ધર્મ છે, અને "વિષયાસક્ત જીવ" ધર્મી છે. એમાં દ્રવ્ય અને પર્યાયને પરસ્પર એકાંત ભિન્ન માનવા રૂપ ધર્મ-ધર્મી નૈગમાભાસ છે. વિશ્વમાં એકાંત નયો ઉપર ભિન્ન ભિન્ન દર્શનોની ઉત્પત્તિ થયેલી છે. તે પૈકી ન્યાયદર્શન અને વૈશેષિક દર્શન પણ છે. એ બન્ને દર્શનો નૈગમનયને માને છે.
= 58 -
-
--
-
