________________
=
(૧) પરસંગ્રહનય - પૂર્ણપણે વિશેષોમાં ઉદાસીનતા ભજતો સત્તામાત્રદ્રવ્યને જે માને તે પરસંગ્રહનય કહેવાય છે.
અભેદપણે સત્ હોવાથી વિશ્વ એક છે એમ આ નય કહે છે. કારણકે, "સતુ" એ જ્ઞાનરૂપ સામાન્ય હેતજનિય સત્તાના અભેદને લઇને વિશ્વની એકતારૂપતા ગ્રહણ કરી છે માટે. | (૨) અપરસંગ્રહનય -દ્રવ્યત્વ, ગુણત્વ, કર્મત્વ, પર્યાયત્વ વગેરે અવાન્સર સામાન્યને માને અને તેના ભેદમાં ઉદાસીનતાનું આલંબન જે કરે તે અપરસંગ્રહ-નય કહેવાય છે.
આ નય ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, કાલ, પુદ્ગલ અને જીવનું દ્રવ્યપણાની અભેદતાને લઈને ઐક્ય માને છે.
અહીં જીવાદિ પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં દ્રવ્યત્વ સામાન્ય હોવાથી અભેદપણે એ સર્વનું ઐક્ય ગ્રહણ થાય છે; અને ધર્મ, ગુણ, સ્વભાવ વગેરે વિશેષ ભેદમાં ગજનિમીલિકાની જેમ ઉપેક્ષા કરવામાં આવે છે.
દ્રવ્યાર્થિકનયના ત્રણ ભેદપૈકી બીજા ભેદતરીકે આ સંગ્રહ નય છે.
આ રીતે સંક્ષેપમાં સંગ્રહનયનું સ્વરૂપ સમજવું. (૩) વ્યવહાર નય -
“संग्रहेण गृहीतानां गोचरीकृतानामर्थानां विधिपूर्वकमवहरणं योनाभिसन्धिना क्रियते स વ્યવહાર: ”
-સંગ્રહાયે ગ્રહણ કરેલ સત્ત્વાદિ (દ્રવ્યવાદિ) પિડિતાર્થનું વિધિપૂર્વક વિવેચન-બેંચણ જેના વડે કરાય તે વ્યવહાર નય કહેવાય છે.
30
