________________
ગ્રહણ કરનાર જે પરામર્શ એટલે બોધ તે સંગ્રહાય કહેવાય છે.
“स्वजातेष्टेष्टाभ्यामविरोधेन विशेषाणा-मेकरुपतया यद्ग्रहणं संग्रहः ।"
-સ્વજાતિને દૃષ્ટ (પ્રત્યક્ષ) થી અને ઇષ્ટ (પરોક્ષ, શાસ્ત્ર, આગમ, અનુમાન, લોકવ્યવહાર) થી અવિરુદ્ધપણે વિશેષનું એકરૂપપણે જે ગ્રહણ કરવું તે સંગ્રહનય કહેવાય છે.
આ સંગ્રહનયની નિયુક્તિ એટલે વ્યુત્પત્તિ “શ્રીનુયોગદ્વાર” માં પણ નીચે પ્રમાણે જણાવી છે.
"संगहियपिंडियत्थं संगहवयणं समासओ बिंति|| -સમ્યગુ પ્રકારે ગ્રહણ કરેલ જે એક પિંડ (સમૂહ, જાતિ) રૂપ થયેલો અર્થ વિષય (પદાર્થ, દ્રવ્ય) તે સંગ્રહાયનું વાક્ય સંક્ષેપથી (શ્રી તીર્થકરાદિ) કહે છે.
અર્થાત્ સંગૃહીત એક જાતિરૂપ જે અર્થ તે સંગ્રહાય કહેવાય છે.
આ રીતે સંગ્રહનયની વ્યાખ્યાઓ જોવાય છે. વિશ્વમાં અનંતા પદાર્થો પડેલા છે. પ્રત્યેકનું વ્યક્તિત્વસ્વતંત્ર હોવા છતાં પણ આ નય વિશ્વનો તે તે પદાર્થનું વ્યક્તિત્વ ગૌણ કરી એકબીજા પદાર્થોને એક રૂપે ઓળખવાનું અને ઓળખાવવાનું કાર્ય કરે છે.
અર્થાત્ આ નય વિશ્વના સમસ્ત જડ અને ચેતન પદાર્થોના સરૂપેણ સંગ્રહ કરવાપૂર્વક અખિલવિશ્વને એકરૂપ માને છે. દ્રવ્યરૂપેણ સર્વ જડ-ચેતન દ્રવ્યોને, આત્મારૂપે સર્વ
=
28
E
