________________
સ્વજાતિમાં ઉપચરિત વ્યવહાર જે કરવો તે. જેમકે- "પુત્ર, સ્ત્રી આદિ મારાં છે"
અહીં પુત્ર, સ્ત્રી આદિ મારા છે એવો જે વ્યવહાર થાય છે તે ઉપચારે છે, મારાં એવો આત્માનો સમ્બન્ધ એ પણ ઉપચરિત છે, કિન્તુ વાસ્તવિક નથી. તેમાં પુત્રાદિક પણ આત્મા છે અને કથન કરનાર પણ આત્મા છે. એ બન્ને પરસ્પર સજાતિ છે. માટે જ આ કથન સ્વજાતિ-ઉપચરિત અસદ્ભૂત વ્યવહાર ઉપનયનું છે એમ જાણવું.
(૨) વિજાતિ-ઉપચરિત અસદ્ભૂત વ્યવહાર ઉપનયએટલે વિજાતિમાં ઉપચરિત વ્યવહાર જે કરવો તે, જેમકે "વસ્ત્ર, ભૂષણાદિક મારાં છે" આમાં વસ્ત્ર, ભૂષણાદિક એ પુદ્ગલનો પર્યાય છે. એટલે વસ્ત્ર, ભૂષણાદિક એવું જે નામ આપવામાં આવ્યું છે તે ઉપચરિત છે. અર્થાત્ કાલ્પનિક છે. આત્માને માટે તો વિજાતીય છે. આમ છતાં પણ તેમાં "મારાં" એવો સ્વસમ્બન્ધ જણાવેલો હોવાથી આ કથન વિજાતિઉપરિત અસદ્ભૂત વ્યવહાર ઉપાયનું છે એમ સમજી લેવું. (૩) સ્વજાતિ-વિજાતિ ઉપચરિત અસદ્ભૂત વ્યવહાર ઉપનય
એટલે સ્વજાતિ અને વિજાતિ એ બન્નેમાં ઉપચરિત વ્યવહાર જે કરવો તે. જેમકે
"આ દેશ મારો છે." ઇત્યાદિ જે કહેવામાં આવે છે તે પણ ઉપરિત છે. તેમાં આત્માનો સમ્બન્ધ એ પણ ઉપચરિત છે. વળી જીવ-અજીવ એ બન્નેનું સ્વરૂપ હોવાથી કથન કરનાર આત્માને તે સ્વજાતિ અને વિજાતિ એમ બન્ને છે. માટે જ આ
40
